Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
metria zen nagusi, ez baitzuten inolaz ere gauza bera egiten beren buruarekin
eta arrotz eta gutxiagotzat jotzen zituzten euskaldunekin, hitz
bitan esanda.
1892. urtean elkarrizketa hau izan omen zuen George Bird Grinnell
idazle amerikarrak Oin Beltzen tribuko Lasterkari Bikoitza indiarrarekin:
—(…) si mi gente [dio Lasterkari Bikoitzak] poseyese ese conocimiento
[irakurmena], los blancos no se aprovecharían siempre de nosotros.
—Nísha (hermano mayor), tus palabras son ciertas. Por lo tanto, deberías
asegurarte de que tus descendientes vayan a la escuela para que adquieran
el conocimiento del hombre blanco; si no, nunca poseerán nada. Los tiempos
han cambiado. Jamás volverá a ser como cuando tœ y yo éramos jóvenes.
—Dices la verdad, Pi-nut-ú-ye is-tsím-okan, mis ojos han visto aquellos días
y sé que así es. Los viejos asuntos están llegando a su fin, y los hijos de mis
hijos serán como los blancos. Ninguno de ellos sabrá cómo se vivía en los
días de sus padres, a menos que lean las cosas que te hemos contado y que
estás escribiendo en tus libros constantemente.
(Grinnell 1990: 7)
Pasartea zuriak idatzi zuen eta, arretaz irakurrita, besteekiko harremanak
nola irudikatzen zituen ederki erakusten digu bere xalotasunean:
guztiz bidezkoa iruditzen zitzaion bere kultur ereduak bertako biztanleei
zabaltzea. Izan ere, indiarrei eskaintzen zien bide bakarra kultur talde gisa
hilik zeudela onartu, izan zirenaren lekukotasun idatziak utzi —filologo
eta antropologoen lehengai moduan—, zurien nagusitasuna aitortu eta,
hezkuntzaren bidez, hauen kulturaren onurak baliatu eta bertan murgiltzea
baitzen. Egiazko elkarrizketa bat baino gehiago zuriaren ametsa ematen
du, eta, ametsa borobiltzeko, indiarraren adostasuna dugu.
Zurien eta indiarren tokian erdaldunak eta euskaldunak irakurriz
gero, indar eta egiantz guztia gordeko luke goiko pasarteak, aktoreen
arteko egiturazko harremanak berdintsuak ziren-eta egoera batean zein
bestean, eta hauxe da, hain zuzen ere, azpimarratu nahi nuena.
Erdaldunen ikuspegiaren osagai gehienak aztertuak ditugu dagoeneko
aurreko kapituluetan —3. kapituluan batik bat— eta, horregatik,
haiek gogora ekartzea besterik ez dut egingo oraingoan:
(a) Sakoneko mentalitatearen iturri nagusietako bat Mendebaldeko
kultura itxuratu duen indoeuroparren hiru funtzioen ideologia dugu (3.3
atala). Gizartea hiru multzo edo funtzio hierarkizatutan sailkatzen dute.
Lehenengo bi funtzioak —botere politiko eta erlijiosoa eta indarra—
elkartuta doaz eta hierarkiako hirugarren funtzioari —herri xeheari
nahiz kanpotarrei— nagusitzen zaizkio. Nagusitzeko eskubidea dute,
gainera. Indoeuroparren ideologiaren beste atal garrantzitsu bat gizarte-
366