Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Lekukotasun esanguratsuen laburpena. Honako zertzeladez osatzen
dute uitziarrek Gerra aurreko hamarkadeei buruzko irudia: orduko
bizitza ona zen, gogorra, baina jendea pozik bizi zen eta goserik ez zuten
pasatzen. Ez dute, hala ere, iragana idealizatzen, eta horrela diote:
“Orain ordun baino hobekiago bizi gara. Diferentzia ederrarekin”.
Bizilagunen behar gehienak asetzeko gauza zen Uitzi: jana, dendak, lana,
sexuen arteko harremanak, mutikoentzako eta neskentzako eskolak, erlijio
bizitza, osasun zainketak, jaiak eta aisialdia, tabernak, kultura orokorra,
gizarte-antolakuntzako hainbat erakunde eta portaera, eta abar. Aldi
berean, Uitzi ez da herri itxia izan, lotura estuak zituen inguruko herriekin
eta, oro har, ongi komunikaturik zegoen eta kanpoko gauzen berri
jakiten zuen.
Herriko bizitza osoa euskaraz egiten zen eta atxikimendu garbia erakusten
zioten uitziarrek euskarari, berezko atxikimendua, beraien hitzek
ere erakusten dutenez: “hemen euskarari beti eutsi zioten jendeek”.
Euskaraz kulturizaturiko lagunik, ordea, AB euskaldunik, ez zegoen,
apaizak izan ezik, eta hauek ere ozta-ozta. Orduko mugimendu euskaltzaleek
ez zuten ia oihartzunik herrian. Gaztelania aspaldidanik zegoen
txertatua Uitziko bizimoduan —eskola, mojen etxea, familiaren bat,
azokak, bidaiak…— eta, aldi berean, erdara zela-eta, eskolan eta soldaduzkan
batez ere, gorriak pasatu behar izaten zituzten uitziarrek.
Izugarrizko presioa egiten zien gaztelaniak eta, ondorioz, bere beharra
ere aitortzen zuten, baina beti bigarren hizkuntza bezala. Orixeri dagokionez,
denek zekiten haren berri, baina Uitziko euskararen bilakaeran
ez zuen aparteko eraginik izan.
Ikerketak, halaber, herriko bizimodua hezurmamitzen zuten hainbat
ohitura, gizarte-erakunde eta horrelakoren berri eman zuen eta horietako
asko guztiz argigarriak suertatzen zaizkigu uitziarren hizkuntz portaerak
eta euskararen iraupena ulertzerakoan. Horien artean batzarrea,
auzolana, artazuriketa, feriak edo azokak eta ezkontzen errejimena ditugu.
Lekukotasunen interpretazioa: Uitziko euskal hizkuntz komunitatearen
sistema historikoa. Hizkuntz komunitatearen sisteman lau maila bereizten
ditugu: baloreak, hizkuntz portaera, gizarte-egitura eta komunitatearen
ugalketa, jakina denez.
Balorea kolektibitate batek eredutzat hartzen duen izateko era bat
baldin bada, uitziarren baloreen erdian euskalduna izatea zegoen. Ados
zeuden uitziarrak herriko bizimoduarekin, eta baita euskarak bertan
betetzen zuen tokiarekin ere. Ez zeuden XIX-XX. mendeetako gizarteberrikuntzetatik
kanpo, baina beren erantzuna beharrizan berriei egokitzea
izan zen, ez hizkuntza aldatzea. Bat zetozen uitziarren izana eta
izan nahia. Hau da, euren pertenentziako taldea eta erreferentziako taldea
bera ziren: talde euskalduna, eta horrela ulertzen da euskararekin
zuten lotura sakona, euren buruaren onarpenak euskararena ere zekarrelako
berarekin.
529