Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
teak eta lurraldearen zati handi bat, ezagutzen dugun moduan, gehienbat
erdaldunak ziren Foruak osorik indarrean egon ziren bitartean,
1841.era arte, eta, beraz, eztabaida sortu zen guztietan nafarren ardura
Foru erakunde eta eskumenei eustea izaten zen, ez auzitik kanpo gelditzen
zitzaien euskarari eustea.
Lan honetatik at dagoen Nafarroako Foruen arazo konplexuaren
azterketan sartu gabe, ohar batzuk egingo ditut. Eztabaidaren azpian
herri izaera berezia eta gobernu espainolen ahalegin berdintzaileen
aurrean garatutako erresistentzia sentimenduak ditugu, gerra karlistak
baino lehenagokoak. Canovasen ustez, hortik zetorren karlistek euskal
herritarren artean aurkitzen zuten laguntza eta haien sakoneko sentimenduak
era honetan laburbil zitezkeela esan zuen: “que viva el Rey que
defiende á la religion, y que no quiere obedecer la ley de los que mandan
en Madrid” (Canovas 1873: LV).
Dena dela, behin goikoa esan eta gero, argi utzi behar da klase politiko
nafarren asmo eta helburuak askoz apalagoak izan zirela. Jokoan
zutena Nafarroaren Espainiako Estatuan txertatzeko bide eta baldintzak
ziren funtsean. Jadanik Independentzi gerrak “corroboró que el marco
político donde se jugaban los intereses navarros era el de la Monarquía
española; (…) el único patriotismo por el que se vibró fue español”, esan
du Maria Cruz Minak (1981: 225-6), Arturo Campionen iritzia berretsiz:
“La guerra de la Independencia fué gigantesca hoguera en cuyas llamas
se fundieron y evaporaron muchos de los sentimientos y de las ideas
particularistas. Ella convirtió en españoles «militantes» á los baskos y
nabarros, lanzándolos á la corriente de la vida política española”
(Campion 1976: 265) 212 . Batasunaren ideia, dena dela, Espainia osoan
indartu zen Independentzi gerra zela-medio, Pierre Vilar-ek (1994: 48)
argi erakutsi duenez.
Nafarroako eliteak Espainiako Monarkiaren barruko aldaketa liberalen
alde agertu ziren (Mina 1981: 81) eta horren isla Foruen auzian erdibideko
hautsi-mautsi bat bilatuz izan zituzten jarrerak ditugu. Klase
politiko eta eliteen helburu nagusi eta ia bakarra Foruen eztabaida osoan
Nafarroaren kudeaketa euren eskuetan utziko zuten formulak bermatzea
izan zela esan daiteke. Handik etorri zen Espainiako Gorteen 1841eko
abuztuaren 16ko legea 213 , zeinaren bidez Nafarroako Foruen eraldaketa
onartu baitzen. Nafarroako mende eta erdiko bilakaera 1841eko forali-
212. Ikus, halaber, Campion (1976: 96).
213. Lege honen izaera oso eztabaidatua izan da historiografian. Lege Hitzartua
(=Ley Paccionada) terminologia ofizialean eta historiografiaren zati handi batean
(Lacarra 1963, Del Burgo 1968, Andres Gallego 1982, Nafarroako Gobernua 1982 eta
Garcia de Cortazar eta Lorenzo Espinosa 1994, besteak beste), legea, onartu baino
lehen, Nafarroaren eta Estatuaren artean adostua izan zela argudiatuz. Beste historialari
batzuen iritziz (Artola 1973, Mina 1981, Huici et al. 1982 eta Jover Zamora 1991,
besteak beste), ordea, Espainiako Gorteen lege soila izan zen.
374