Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
hizkuntzetan mintzatzen ziren: “sitôt qu’on s’éloignait de la région de
France où il [frantsesa] s’était formé, le peuple des campagnes et même
des petites villes l’ignorait ou l’entendait tout au plus, sans le parler”
(Brunot 1967, VII: 1). Marseillan, adibidez, itzultzailea behar izan omen
zuen Racinek (ibid.: 1). Mende amaieran, Iraultza Frantsesa hasi zenean,
gauzak ez ziren sobera aldatu: “L’Ancien Régime finit avant que le
français fût maître incontesté de tout le territoire, avant même qu’il eût
été établi officiellement dans son rôle de langue souveraine” 92 (ibid.: 1).
Frantsesa apurka-apurka hedatuz zihoan, baina ez nagusiki monarkiaren
inongo hizkuntz politikaren bultzadaz. Alderantziz, Brunoten
iritziz, Errejimen Zaharreko monarkiarekiko atxikimendua ez zetzanez
hizkuntz batasunean, monarkiak ez zuen geroko nazio-estatuek —estatuko
hizkuntz politika 1789ko Iraultzak asmatuko zuen— adina grina
berdintzaile agertu —baina Villers-Cotteretsko ordenantza 1539koa
zen, Brunotek baieztapenei ñabardura gehituz, nahiz eta ordenantza
hori formalki latinaren aurka egina izan (Calvet 1981: 161)— eta gauzak,
frantsesaren hedapena barne, indar eta egoera sozialen “berezko”
eraginaz gertatu omen ziren: “Il en résulta que les choses, faute d’être
dirigées, allèrent librement leur train, plus vite ici, plus lentement là, au
hasard des poussées et des résistances” (Brunot 1967, VII: 2). XVIII.
mendeko hizkuntz bilakaeran kontuan hartzeko indar edo faktoreak,
baina, ez ziren nolanahikoak eta, estatuaren hizkuntz politika eta irakaskuntza
izan ezik —eskolaketa maila oso baxua zen—, gaur egun aztertuko
genituzkeen berberak ditugu, ikusiko denez.
Lau hitzetan esanda, Brunotek erakutsitako egoera hau zen: herri
hizkuntzak mintzatuak ziren batik bat eta beren indarra eguneroko bizimoduan
errotzen zen. Haien literatura, literatura zuten kasuetan, guztiz
beheratuta zegoen eta arreta eskaintzen zitzaienean ikergai gisa izaten
zen gehienbat. Frantsesak, aldiz, literatura handia garatua zuen orduko
eta ia Frantzia osoan, idazten zenean, frantsesez egiten zen.
Administrazio hizkuntza, maila apalenetan ere, frantsesa zen eta frantsesez
ez zekiten lagunek oztopo handiak aurkitzen zituzten. Errepideen
sarea XVIII. mendean berritu eta zabaldu zen. Horrek harremanen ugalketa
orokorra, posta zerbitzuen garapena eta prentsa idatziaren hedapena,
besteak beste, ekarri zituen, frantsesaren aldeko ukaezinezko hizkuntz
ondorioekin. Frantsesaren hedapena, hala ere, geldo samarra zihoan
eta ez zuen gainerako hizkuntzen galera ekarri, nolabaiteko elebitasun
egonkor diglosikoa baizik: jendea herriko hizkuntzan bizi zen eta
frantsesa egoera berezietarako ikasten zuen, ahal zuen neurrian, noski.
92. Brunotek frantsesa eta gainerako hizkuntzen tratamenduan darabilen hizkera
—“le français maître incontestable” vs “patois”, adibidez— dagoeneko aztertua dugunez
(ikus 2.2.2 atala), ez dago arreta berriro hartara zuzendu beharrik.
177