Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

dik erabiliagoak izango ziren gaztelaniazko hitzak haur euskaldunen
buruan sarrarazteko.
(3) Eskolatzea erdarazko “murgiltze-sistema” moduan ulertzen zen,
gehien-gehienen adostasunarekin, ikusi bezala, eta sistemaren eraginkortasuna
bermatzeko haurrek egun osoa erdaraz emango zutela ziurtatu
nahi zuten. Zigorrek hor zuten beren tokia. Adibidez, Donostiako eta
Tolosako frantses ikastetxeetan —frantsesezko murgiltze-sisteman—,
gaztelania (eta euskara) zigortzeko erabiltzen zen eraztuna (Aranzadi
1919: 376, 1. oin-oharra; Garate 1976: 381)
(4) Beste herri askotako zigorren eredua: eskola eraztunaren parekoak
nonahi eta garai desberdinetan aurkitzen ditugu, ez bakarrik Euskal
Herrian. Ikerketa sistematikorik egin gabe, Euskal Herriko egoeraren
parekotasuna duten hainbat testigantza 266 esanguratsu bildu ahal izan
ditut irakurketa orokorretatik.
Herri hizkuntzen aurkako zigorren ohitura
Aurrekari gisa Cambridge-ko Queensí College aipa daiteke.
Kolegioko hizkuntza bakarra latina zen oraindik 1677. urtean eta bere
erabilera eskola orduetatik kanpo ere bermatzeko asmoz zelatari bat jartzen
zuten ikasleen artean, ingelesez edo bestelako hizkuntzaz mintzatzen
harrapatzen zuena salatu eta zigortua izan zedin: “Schoolboys were
often expected to speak Latin in the playground as well as in class, and
a «spy» (literally «wolf», lupus ) might be appointed by the master to
ensure that lapses into the vernacular were reported and punished”
(Burke 1988: 7).
1837koa da Balear Uharteetako Gobernadoreak eskola eraztunaz
baliatzeko eman zuen agindua, tresna hori hobekien erabiltzen zuten
maisu edo maistrak urteroko ikuskaritza bisitan sarituak izango zirela
iragarriz:
446
Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
Cada maestro o maestra tendrá una sortija de metal que el lunes entregará
a uno de sus discípulos advirtiendo a los demás que dentro del umbral de
la escuela ninguno hable palabra que no sea en castellano so pena de que
oyéndola aquel que tiene la sortija se la entregará en el momento y el culpable
no podrá negarse a recibirla (…). El celo mejor entendido de los
maestros en plantear y sostener esta medida tan sencilla y el adelantamiento
de sus discípulos será un mérito particular para unos y otros y un objeto
especial de examen en la visita anual que pasaré a todas las escuelas de
la provincia (…). Dado en la ciudad de Palma, a 22 de febrero de 1837.
(Balear Uharteetako Gobernadorea, 1837. In Siguan 1992: 31-2)
266. Ikus, orobat, Justo Garatek (1976: 380-1) emandako lekukotasunak.