Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Bilakaera Iraupen Luzeko Bost Gairen Argitara
Gailendu ziren molde ideologikoak hauek izan ziren, hitz bitan esanda:
alde batetik, indibidualismoa —gizabanakoen askatasun eta burujabetasunaren
aldarrikapena—, bere alde on eta txarrekin, etengabeko
aurrerapenean sinestea —Spencerren asmoa, esate baterako, indibidualismoa
eta aurrerakuntza bereiztezinak zirela demostratzea izan zen
(Rocher 1990: 235)— eta gizarte tradizionalarekiko nagusitasun sentimendu
itzela (Rocher 1990: 290-6), eta, beste aldetik, nazionalismoa.
Alde sozial orokorrari dagokionez, kultur ezberdintasunaren ezabatzea
etorkizuneko garapen sozioekonomikoaren truke ordaindu behar zen
saria balitz bezala justifikatzen zen, XIX. mende hasierako giroa islatzen
zuten Humboldten hitzetan agertzen zenez. Horrelako jarrerak maila
gorenera ideologia liberalak (J.S. Mill, Lord Acton, Spencer…) eraman
bazituen ere, oihartzun handia aurkitu zuten beste alor askotan liberalismoaren
etsai amorratua izan zen XIX. mendeko beste korronte ideologiko
handian ere: marxismoan, Engelsen zenbait pasartetan bereziki.
Europa osoan nazionalismoen aroa dugu XIX. mendea. Bi eratan
agertuta, nazio-estatuen —zaharren nahiz berrien— eraikuntza eta estaturik
gabeko nazioen mugimenduen sorrera eta garapena. Bien kasuetan
ideologia nazionalisten adierazpenak aurkitzen ditugu eta beraietan hizkuntzei
buruzko ideiei tarte handia egiten zitzaien.
Aro honek, beraz, bi ezaugarri izan zituen, ez bakarra. Alegia, joera
berdintzaileekin batera hainbat nazionalitateren garapena dugu, estatu
berriak sortuz, bilakaera orokorra uste ohi dena baino konplexuagoa
izan zela erakutsiz. Berdin gertatu zen hizkuntzen mailan. XIX. mendeaz
hitz egiten dugunean aldebakarreko irudia datorkigu sarri gogora:
herri hizkuntzen atzerakada. Aldebakarreko ikusmolde hau oso nabaria
da, besteak beste, nazionalismoen teorikoen artean, Ernest Gellner-en
hitz hauetan, esate baterako, ageri denez: “la mayoría [kulturak] se encaminan
dócilmente al matadero, ven cómo su cultura (si bien no ellos
como individuos) desaparece poco a poco, disolviéndose en una mayor
perteneciente a un nuevo estado nacional. La civilización industrial lleva
a la mayor parte de las culturas al desván de la historia sin que éstas
ofrezcan la menor resistencia” (1988: 68-9).
Baina, nazionalitateen kasuan bezalaxe, egiazko bilakaerak beste aurpegi
bat ere izan zuen eta, jaitsi beharrean, gorakada handia izan zuen
garapen osoa erdietsi zuten hizkuntzen kopuruak. Horrela, Karl W.
Deutsch-ek (1977: 599-600) esan duenez, 1809. urtean hamasei ziren
Europako hizkuntza osoak —osatuak—, 1900.ean hogeita hamar ziren
hizkuntza osoak edota osatze bidean —“with new literatures and educa-
intervencionismo y una centralización niveladoras, y finalmente, lo más importante, el
intento de aplicar los últimos métodos y técnicas científicas a los problemas del gobierno”
(ibid.: 323).
170