Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
(c) Unamunok ohiko ideia edo uste arruntak hizkera zientifikoaz
jantzita jendaurrean adierazi zituen. Hori izan zen bere orijinaltasuna:
askok uste, baina inor esatera ausartzen ez zena, berak aldarrikatu izana.
(d) Nafarroatik bertatik adierazitakoak lau multzotan bildu dira:
-“Isiltasunaren diskurtsoa”: euskararen afera ez aipatzea edo pasatzen
uztea, euskara existituko ez balitz bezala. Hau zen diskurtso nagusia euskara
funtsean ez baitzen erdaldunentzat existitzen.
-Euskararen goraipamena. Gaiaz hitz egiten zutenean, euskararen
aldeko hitzak irakurtzen zitzaien gehienetan nafar erdaldunei eta beren
erakundeei.
-Aurkako adierazpenak: gutxitan, zeharka eta azpiko mezu gisa, entzulearen
edo irakurlearen konplizitatean oinarrituak, baina oso eraginkorrak,
izkutuko lehiari bidea ematen ziotelako, Iturengo maisuaren
izendapenari buruzko eztabaidan gertatu zen bezala.
-Gutxiengo baten euskaltzaletasuna.
Irakaskuntza sistema eta euskara. Erdal komunitatearen euskararekiko
mentalitate eta jarrera zehaztu eta gero, portaera moldeak esparru
praktiko batean aztertu ditut. Alde horretatik, hezkuntzaren alorrean
antzemandako portaera moldeek neurri batean balio orokorra dutela
esan daiteke.
Lehentasunezko tokia du irakaskuntzak XIX. eta XX. mendeetako
gizartean. Erdal irakaskuntzaren oinarriak Nafarroak jarri ditu mendetako
ibilera luzean eta Espainiako gobernuak eskua sartu zuenean, XIX.
mendean, batera jardun zuten biek, erdal hizkuntz komunitatearen izenean
funtsean. Gogoan izan Nafarroak eskumen handiak izan dituela
beti irakaskuntzaren alorrean.
Ikasketa planen hizkuntz edukia bera zen Nafarroaren zein
Estatuaren ardurapean. Maisu-maistren izendapena, bestalde, nafar udalen
esku egon da, 1887-1914 epean izan ezik, eta gehienak nafarrak
ziren.
Iturengo maisuaren izendapenaren auzia (1900) Nafarroako irakaskuntzaren
euskarari buruzko joera nagusien adierazletzat har daiteke,
baldintza guztiak euskaldun bat izendatzeko jarrita zeudenean, maisu
erdaldun eta kanpotarra hautatu baitzuen erabakimena zuen Iruñeko
udalak. Erdal komunitatearen logika gailendu zen.
Euskararen aurkako zigorren kideak mundu zabaleko beste hainbat
hizkuntza ez-ofizialetan aurkitzen ditugu, tokian tokiko “erdaldunen”
eskutik. Mendebaldeko kulturaren herri hizkuntzekiko portaerako
konstante bat da hori.
Nafar Diputazioak eta udalek, oro har, ontzat ematen zuten eskolaren
erdaltasuna eta konponbideak beren esku zeuden egoeretan ez zuten
urratsik egiten. Gaia ateratzen zutenean, eta hori ere ez zen oso maiz ger-
455