Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskal Hizkuntz Komunitatearen Sistema Historikoa: Uitziko Landa-Ikerketa
Uitzikoa balore edo aparatu sinbolikorik gabeko komunitatea zela, baina
ez zen horrela gertatzen. Uitzik bazuen bere kultur sistema, baina,
AB/BA gunerik ezean, kultur baloreak gorpuztearen funtzio edo rola,
desitxuratuta bada ere, gainerako kideek betetzen zuten.
Gune sinbolikoak komunitate osoari ematen dio eitea eta, hortaz,
ageriko gunerik ez izateak komunitatearen irudia ahuldu eta, aldi berean,
oso hauskor bihurtzen zuen bere egitura. Atomoen metafora berriro
gogora ekarriz, nukleoa deseginez gero, atomoa desintegratu egiten da.
Hauxe da gune sendorik ez duten hizkuntz komunitateen arriskua,
zientzia fisikoekiko paralelotasuna ezartzea zilegi baldin bazaigu. Uitzin
ez bazen puskatu A multzoaren indarrarengatik izan zen, gune sinbolikoaren
eginkizun zenbait bereganatu eta, aldi berean, hizkuntzaren ezagutza,
erabilpen eta motibazio primarioak —A mailakoak— bermatzen
baitzituen. Hots, uitziarrak ez ziren iritsi, euren gune osaturik ezean,
nukleotzat erdal taldearena hartzera, batzuek hala iragarri arren. Halako
moldaketa bat egin zuten eta eutsi egin zioten euren euskalduntasunari,
baina egitura mota honen hauskortasuna begi-bistakoa da eta
Nafarroako beste hainbat herritako euskararen galera bide horretatik
azalduko genuke, euskalduntsunaren baloretik erdalduntasunarenera
igarota.
6.4.5 Hizkuntz komunitatearen ugalketa
Nahikoa azaldu dugu jadanik Uitziko euskararen gizarte-sistema eta,
beraz, euskararen jarraipenaz hitz egiten dugunean, halako baloreak,
halako portaerak eta halako egitura zuen euskal hizkuntz komunitatearen
belaunaldiz belaunaldiko jarraipen edo iraupenaz hitz egiten ari gara
funtsean. Bertan lehen hizkuntza euskara zen eta gaztelania gehigarria.
Berez, ohikoak dira munduan horrelako egoerak —bertako hizkuntza
gehi kanpoko hizkuntza bat(zuk) gehigarri gisa— nahiz egoera horien
belaunaldiz belaunaldiko jarraipena, baina aztertzen ari garen kasuak,
hala ere, beste hizkuntza askorekin alderatuta, bereizgarri nagusi bat du:
hezkuntza formalak, euskararen jarraipena lagundu beharrean, gaztelania
eta erdal baloreak hedatzen zituen.
Kulturen jarraipena gertaera ezaguna da gizarte-zientzietan eta ia
elkarren baliokideak diren sozializazioa 203 , endokulturazioa edota ugalketa
kontzeptuen bitartez, besteak beste, azal genezake. Denek bi ezau-
203. C.B. Cazden-entzat (1994: 4.004), esate baterako, sozializazioak harreman
hirukoitza du hizkuntzarekin: (a) hizkuntzaren bidezko sozializazioa: hizkuntza sozializazio
orokorrerako bitartekoa denean; (b) hizkuntzarako sozializazioa: hizkuntzaren
ikasketa; eta (c) hizkuntzari buruzko sozializazioa: gramatika eta idatziaren ezagutza eta
hizkuntzarekiko jarrerak.
356