Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Irurtzunaino joanda ia…” (ibid.: 23)— nahiz bizitza orokorrerako
—“euskaarekin bakarrik ezin bizi” (ibid.: 23)— behar-beharrezkoa ikusten
zuten gaztelania. Txikitatik erdaraz ikasi ez zutenek oztopo handiak
aurkitzen zituzten bizitzan eta heldutan saiatu arren ez zuten gaztelania
menderatzerik lortzen: “euskaldunak etxetik kanpo ateaz keo, ezin, ezin
euskerarekin bakarra moldatu ta, inahalak saiatzen zien erdeaz ikasten,
bino keba!” (ibid.: 10), eta hortik zetorren, hain zuzen ere, eskolaren
erdaltasunaren onarpena, lehenago ikusi bezala. Gainera, euskaraz zein
erdaraz ederki zekiten apaizen eta beste lagun ikasi batzuen eredua
zuten.
Euskararen iraupenaren zergatiez ez dute kasik gogoetarik egiten,
baina, aldi berean, euskararen iraupenaren gakoa ulertzeko bidean jartzen
gaituzte. Euskararen iraupenaz ematen dituzten arrazoi nagusiak beti
horrela izan dela —“Uitzin beti euskera hitz egin da, beti” (PJA: 1)— eta
familia transmisioa —“Etxekoak, etxekoak, dena euskeraz, beti etxean
egunero” (ET: 27)— dira, inguruko herrietan bezalaxe —“Azpirotz ta
Gorriti ta, dena euskaa” (ibid.: 28)—. Horregatik, nahiz eta eskolak erdara
hutsean jaso, euskaldun izaten segitu dute uitziarrek (PJA: 1). Hau da,
Jose Migel eta Marian elkarrizketatuek diotenez (JM eta M: 6), Uitzin ez
da euskararen kontzientzia berezirik izan, apaizak izan ezik, eta iraupenaren
zergatiak ez dira nagusiki hor bilatu behar, hizkuntzak eguneroko
bizimoduan zituen sustraien indarrean eta familia bidezko jarraipenean
baizik.
Uitziarrak eta gaztelania
Uitzi herri euskalduna zen, baina, azalpenean zehar agertu denez,
harreman ugari zituen gaztelaniarekin, uitziarrek erdararen beharra guztiz
barneratuta izateraino iritsiz. Barneratze horretan zeregin aparta zuen
erdal gizartearen “bortxa sinbolikoa” (Bourdieu eta Passeron 1970), eta
ez hain sinbolikoa, dei dezakegunak: eskola, soldadutza eta, oro har,
erdaldunen burla eta mesprezuak.
Herriko bizimoduan toki txikia zuen gaztelaniak eta erdarazko jarduera
bakarrak eskola, mojak, kontzejuko eta parrokiako alde idatziak
eta herrian jasotzen ziren egunkari eta aldizkariak ziren, baina gogoan
eduki behar da eskolak eta, batez ere, mojek eragin handia zutela Uitzin.
Prentsa etxe aberatsek jasotzen zuten eta erdarazkoa zen (PJA: 2 eta JM
eta M: 5).
Uitzin ez zegoen kasik erdaldunik (PJA: 7): erdaldun ia bakarrak,
maisu eta mojez gain, tren geltokiko arduradunak, Burgosko Villodrigo
herritik etorriak, eta Juanitenea-ko maizterrak, soriarrak (UPA, Libro de
Matrícula, 1927. urtea), 13 erdaldun guztira, Uitzin edota euskal lurraldean
jaiotakoak 286 ziren bitartean. Etortzen zirenek euskaraz apur bat
ikasi beharra zuten nahitaez, normalean tikili-takala moldatzea baizik ez
339