Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Oinarri Teorikoak
Atzerakadaren arrazoiak Jose Maria Sanchez Carrionen iritziz
Jose Maria Sanchez Carrionen azterketa (Sanchez Carrion 1972)
ezagunagoa izan da, bere laburpen egokia Iñaki Larrañagak eman zuen
(1990: 46-8) eta honen ustez ondoko ikertzaileek, Sanchez Carrionekin
parekatuz, ez dute “gauza berririk azaltzen” (ibid.: 51). Euskararen atzerakada
ondoko faktore erdalduntzaileen bidez azaltzen da nagusiki:
Eskola: “La escuela. Es el principal, pero no es el único” (Sanchez
Carrion 1972: 199). Hala ere, nahiz eta eskolak erdara zabaldu, beste
faktorerik ezean horrek ez du berez euskararen galera ekartzen.
Inmigrazioa: inmigrazioa masiboa bada oso arriskutsua da euskararentzat,
ez, ordea, lagun bakan batzuena denean, ez baita arraroa hauen
seme-alabek euskaraz ikasi izana (ibid.: 199-200).
Egiazko faktore eragileak, ostera, faktore psikologikoak dira: “Los
principales factores son, con todo, los psicológicos, que producen la desvalorización
de la lengua materna en el individuo, incitándole a desprenderse
del idioma propio” (ibid.: 200).
Euskararen gutxiespena “baserritar-konplexuan” eta kultura erdarari
lotuta datorrela uste izatean erakusten da (ibid.: 200) eta Sanchez
Carrionek aipatzen dituen zenbait gertaeraren ondorioa da: erdaraz
mintzatzen diren gune edo lagun batzuen presentzia (administrazio- edo
finantza-burokrazia, profesio liberalak), gaztelaniazko komunikabideen
areagotzea (irratia, telebista, prentsa), garraioen ugaritzea, eta abar (ibid.:
200).
Tokian tokiko eragina izan duten bestelako faktore batzuk ere aipatu
zituen Sanchez Carrionek: apaizen predikuak eta haurren katekesiak
erdaraz izatea, udatiar erdaldunen etorrera… (ibid.: 200-1).
Atzerakadaren arrazoiak Hizkuntz borroka Euskal Herrian liburuan
Arturo Campionen eta Jose Maria Sanchez Carrionen eskemak berdintsuak
direla —azentua faktore psiko-sozialetan eta Nafarroako bertako
arrazoietan ipiniz— esan badezakegu, SIADECO-Euskaltzaindiak
1979an plazaratutakoa (Euskaltzaindia 1979), ordea, lehentasuna arrazoi
sozio-politikoei eta Espainiako hizkuntz kolonialismoari ematen
dien azalpen motaren adierazle tipikoa da.
Ikerlan honek bi atal bereizten ditu, besteak beste: “Area gaztelaniaztatuak”
(ibid.: 23) eta “Ukipen-areak” (ibid.: 39), bakoitzean gertatutakoari
berari dagokion azterketa eskainiz.
“Area gaztelaniaztatuei” buruzko azalpenarekin hasita, eremu hauen
erdalduntzea “azken batean, zentralismo espainolak euskaraz hitzegiten
zen Euskal herriko lurraldeetan jaso duen emaitza” (ibid.: 38) besterik ez
dela diote. Abiapuntu gisa “Euskal herri osoa mintzatu izan da euskaraz”
(ibid.: 23) baieztapena dugu; eta Nafarroara gatozelarik, “Erromatarren
56