Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Aldeko Lan eta Mugimenduak
Nabarmentzekoak dira Nafarroako hainbat herritan antolatu zituzten
euskal jaiak, euskal hizkuntz komunitatearengana bideratutako
saioen ezaugarri ia guztiak beraietan biltzen baitziren: kontzientzia
piztea, euskara hautatu eta erabiltzeko bultzada, euskararen transmisioa,
herri euskararen eta literatur euskararen uztardura, eta abar. Aldi
berean, ospakizunak egokitzen zitzaizkien herrietako lagunek prestakuntza
lanetan hartzen zuten parte: batzuetan —Auza (Ultzama)
1908, Elizondo 1908, kasu— talde antolatuak izaten ziren eta betiere
Iruñeko guneak eta herri euskaldunak harremanetan jartzeko balio izaten
zuten.
Garrantzi handia eman zioten euskararen berezko transmisioa —familia
bidezkoa, herri girokoa…— bermatzeari eta horren erakusle bikaina
Euskeraren Adiskideak elkartearen herri euskaldunetako haur euskaldunentzako
jai eta sariak ditugu.
Gogoan izateko beste sail bat irakaskuntzarena da. Euskal irakaskuntzaren
aldeko eginahalak mugimendu euskaltzaleen sorreratik bertatik
ditugu eta etengabe errepikatu ziren aztertutako epealdi osoan.
Ezagutu ditudan aurreneko euskara eskolak 304 1903koak dira,
Campionek emanak. Centro Vasco-ko euskara eskolak 1914. urtean
hasi ziren, Jose Agerre irakasle zela. Diputazioak babestu eta ordaindutako
euskara katedrak 1922. urtean zabaldu ziren, Irakasle Eskolan eta
Apaizgaitegian. Haurrentzako lehenengo euskal eskola 1931-32 ikasturtean
ireki zen Iruñean, Euskeraren Adiskideak elkartearen eskutik;
1933-34 ikasturtean Lizarrakoa zabaldu zen eta 1935-36koan
Elizondokoa.
Azterketa osatzeko bi mapa gehitzen dira: Campionen gramatikaren
harpidedunen banaketa (34. irudia), eta taulan aipatutako ekinaldien
kokapena Nafarroan barrena (35. irudia). Euskara elkartearen eragina
norainokoa zen ezagutzeko datu zenbakarririk ezagutzen ez dudanez,
Campionen gramatikaren harpidedunen zerrendara (Campion 1884,
“Lista de los señores suscriptores á esta gramática”, orrialdeak zenbatu
gabeko gehigarria) jo dut, bien artean halako parekotasuna ezar daitekeelakoan.
Gramática atalka argitaratu zen 1884 eta 1886 bitartean eta,
salgai jartzeaz gain, harpidetza bidez jasotzen zen Euskal Herri osoan eta
baita interesa zuten kanpotarren artean ere. Nafarroan 108 harpidetza
—Julian Gayarrerena barne, bitxikeria moduan aipatuta— egin ziren,
18 herritan banatuta, baina haietatik 81 Iruñekoak ziren, Iruñearen eta
herrien arteko desoreka agerian utziz. Gipuzkoan, ordea, 343 harpidetza
79 herritan ditugu, Donostiakoak 112 izanik. Erabat desberdinak ziren,
304. Euskara eskolak egungo esanahian esan nahi dut, euskaraz ikasitako lagunei
buruzko lekukotasunak askoz lehenagokoak dira eta. 7.3 atalean aipatutako zenbait
apaizek, adibidez, euskara ikasteari ekin zioten lanpostua erdiestearren.
510