Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Hizkuntza jakin baten nagusitasuna bideratzen duten faktoreak
—edo, barne/kanpo bereizketa kontuan hartuz, kanpo mailako dominante
bihurtzen dutenak— sailkatu eta aurkezteko honako atal hauek
eratu ditu Weinreichek, denak dinamika historiko soziolinguistikoa
ulertzeko biziki baliagarriak eta, ikusiko dugunez, bere ondorengo
soziolinguistek abiapuntutzat hartuak: (1) hizkuntzen funtzioak talde
elebidunean; (2) banaketa linguistiko eta soziokulturalen arteko adostasun
edo kongruentzia; (3) hizkuntz leialtasuna; (4) hizkuntz ordezkapena
(ibid.: 184-5); eta (5) denbora faktorea: ukipenaren iraupena
(ibid.: 217).
(1) Hizkuntz funtzioak. Ez dago hauek sailkatzeko arau orokorrik
(ibid.: 186), baina, besteak beste, hizkuntz ordezkapena eginkizunen
galeran gauzatzen da eta, adibidez, “se podría crear una balanza para
pesar las diferentes funciones en las que una u otra lengua predominan
en la situación de contacto” (ibid.: 188-9). Hizkuntza estandarizatua
eskatzen duten eginkizunak (administrazioa, hezkuntza, komunikabideak,
etab.) betetzeak iraupenari laguntzen dio (ibid.: 187) eta alderantziz
(ibid.: 188).
Hizkuntz funtzioak eta ama hizkuntzako taldeak. Gizarte elebidun
jakin bateko hizkuntz funtzioen banaketaren deskribapena zorroztu eta
beste irizpide bat gehitu behar zaio: ama hizkuntzaren faktorea (ibid.:
189). Komunitate elebidunean ama hizkuntza bateko eta besteko talde
bana daude eta, seguraski, bi hizkuntzak batera ikasi zituztenen beste
multzo bat ere bai. Horren arabera, bi hizkuntzen erabilpen-funtzioen
azalpena ama hizkuntzako talde bakoitzean egin beharko litzateke, ez
bakarrik denak multzo berean sartzen dituen gizarte osoaren mailan
(ibid.: 189). Ideia hau, ama hizkuntzako talde bakoitzak bere hizkuntza
nagusia duela erantsiz, beherago garatu du: “Evidentemente, cada grupo
puede clasificar las dos lenguas independientemente y con resultados
diferentes. Es completamente dudoso si vale la pena clasificar a toda
costa dos lenguas en contacto como «superior» e «inferior», respectivamente”
(ibid.: 207) 56 .
Oro har, eta berriro norbanakoekiko paralelotasuna ezarriz, hizkuntzarentzat
ukipen egoeretan ama hizkuntzako talde sendo bat edukitzeak
duen garrantzia azpimarratu beharrekoa da (ibid.: 190-1).
56. Nafarroan bi ama hizkuntzako talde ditugu: euskaldunak eta erdaldunak.
Euskarak zeregin bat zuen euskaldunen artean eta beste bat —ia hutsa—, aitzitik,
erdaldunen artean. Hortik dator, hain zuzen ere, euskararen historiaren ikerketa talde
euskaldunean oinarritzearen ideia, zeren bestela, Weinreichek esan bezala, Nafarroako
gizarteaz zehaztasunik gabe hitz eginez gero, errealitatea guztiz desitxuratuta aurkeztuko
baikenuke.
107