Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

ta hamar bazkide inguru zituen Nafarroan— mugitzen ziren, elite edo
intelektualen eremuan nonbait, eta euren buruari ezartzen zioten erronka
giro horretan errotu eta handik eragina gizartera hedatzea zen, maiz
helburu politiko eta linguistikoak nahastuz.
Dena dela, lehenengo urratsa egiteko ere zailtasun franko aurkitzen
zuten. Horrela, Revista Euskara-ren arazo nagusia ingurukoen ezaxola 306
izan zen eta hori zela-eta gertatu zen Iturralde eta Campionen aldizkarian
zituzten arduretatik dimisioa eta handik hilabetera betiko itxiera
(Carta del Director y del Redactor de la REVISTA al Sr. Presidente de
la Asociacion Euskara. Revista Euskara VI, 1883, 319-20).
Joera orokorra gorantzakoa izan bazen ere, ahultasunaren eta emaitza
esakasiaren arazoa ez zuten inoiz gainditu. Ez da kasualitatea gure
epearen azkenaldian Larrekok 1934. urtean “Gogapen itsak” artikulua
idatzi izana. Bertan, hogei egunetik gora artikulurik idatzi gabe zeramatzala
esan eta gero, aspertuta edo nekatuta zegoela aitortu zuen, eta
zergatien bila, orduko euskaltzaleen artean hedatuta bide zegoen etsipen
sentimendua islatuz, gogoeta hauek gaineratu zituen:
Euskararen aldeko langile jarraikienak ere… aspertzen… nekatzen… edo,
nik ez dakit zer gertatzen zaigun. Biozmin oketan nagola, nere baitan gogapen
ilunak eldu zaizkitala. Geroari buruz, euskararenak iraunen ote du?
Edo, abertzaletasuna edatuz bezala, euskararenak tipituz bear ote du? Ez
dakit, ez dakit; baño, etsitzen asi naiz; beldur naiz, neri bezala gertatzen
baldin bazaie nere lagunkideri… (…)
(Larreko. Gogapen itsak. La Voz de Navarra, 1934-07-19)
Larrekoren etsipenaren zioetako bat abertzaletasunaren hedapenak
berarekin euskararena ez zekarrela ikustea zen, Angel bere semeari gertatzen
ari zitzaion bezalaxe (ikus 8.2.3 atala). Biziki mingarria zen
beraientzat orduko abertzaleak ideia politikoak zabaltzen tematuta ikustea
euskararekiko sentiberatasuna erabat moteldurik antzematen zitzaien
bitartean:
514
Euskararen Aldeko Lan eta Mugimenduak
Muchas veces hemos visto pasar a grupos de patriotas, por los pueblos cercanos
a Bilbao, o por Zubiri, Lecumberri, o Elizondo sin que les detenga
un minuto la atención el hecho de oir a los niños expresarse en castellano:
el idioma está luchando en esos pueblos una dura batalla y esos «abertzales»
no se enteran siquiera.
(Irigaray, A. Para «Etxe-Zar». La Voz de Navarra, 1935-04-26)
306. Ezaxola izango zen, baita ere, 1860ko hamarkadako ahaleginen oztopo
nagusia, Iturralde y Suitek berak aitortu zuenez “la indiferencia, que hubiera sido probablemente
el mayor obstáculo con que entónces hubiéramos tropezado” (Iturralde y
Suit 1877).