Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
tional or political institutions or movements” (ibid.: 600, 3. oin-oharra)—
eta 1937.ean, lanaren epearen mugan, berrogeita hamahiru, euskara
barne. Hau da, 1809ko zerrendari gehitu zitzaizkion hizkuntzen
bilakabidea, euskararena ere bai, modernitatetik at egotetik modernitatearen
barruan egotera igarotzea izan zela esan dezakegu, ez modernitatearen
trena galtzearena.
Estatu espainoleko bilakaera joera erdirakoi eta uniformatzaileen
klabeetan gertatu zen. Abiapuntutzat, Britainia Haundia, Frantzia eta
Portugalgo kasuetan bezala, Espainiako monarkiak XV-XVI. mendeetatik
besarkatzen zuen eremu politiko-geografikoa eta bere mugak hartuta,
XIX. mendeko estatu burgesaren helburua muga horien barrutian
biltzen ziren herri eta talde guztiak bateratu eta denentzat berdina izango
zen aginpide bakar baten pean jartzea izan zen. Klase politiko ia osoa
—Berrezarkuntzan (1874-1923) gobernuan txandakatu ziren alderdi
kontserbadore eta liberalak buru— bat zetorren asmo horrekin eta XIX.
mendeko gertaerak espainiar nazioaren aurrerapena, gaztelaniaren hedapena
eta gainerako hizkuntzen bazterketa elkartzen zituen ideologia edo
mentalitatearen pean aritu ziren lagunek gidatuta burutu ziren.
Espainiako pentsaera erreakzionario edo tradizionalista ere koordenada
horietan kokatuko genuke, bere kezka nagusia ez baitzen garapen kapitalistari
aurre egitea, industrializaziok berarekin zekartzan iraultzaren
eta sekularizazioaren arriskuak saihestea baizik 87 (Botti 1992: 20).
Ingurune honetan, Euskal Herrian berebiziko eragina izan zuen karlismoaren
konplexutasuna, kronologikoa ere bai, I. eta II. gerra karlistetan
88 aldarrikatu egitasmoak ez baitira berdinak, azpimarratu behar da,
Alfonso Bottik berak eta beste egile askok ere egin dutenez, eta nabarmentzen
dugun aldearen arabera karlismoa Espainiako nazionalkatoli-
87. Europa mailan ere, korronte politiko erreakzionarioen esangura ez zen iraganera
edo Errejimen Zaharrera itzuli nahi izatea, egoera berrian ideal progresistei aurre
egingo zien alternatiba eratzea baizik: “Hacia 1815, por primera vez desde la época de
las guerras religiosas, hubo un amplio acuerdo de principios entre los reaccionarios de
todos los países. (…). Había cristalizado la alternativa moderna al ideal social progresista
de la Ilustración. La autoridad tradicional sería respetada de un modo nuevo, lo
mismo que los derechos históricos y consuetudinarios” (Roberts 1989: 73). XIX. mendearen
erdialdean inork ez zuen jadanik Errejimen Zaharreko erakundeen alde egiten:
“en 1851, ya no se creía que las corporaciones y los estamentos constituyeran una base
aceptable para las instituciones políticas” (ibid.: 73).
88. Zeharo adierazgarria da Don Karlosen Morentingo Agiria (1874-7-16), non
gizarte burgesaren hastapenak, hauteskundeak barne, ezagutzeaz gain, Errejimen
Zaharraren erakundeak berrezartzeko asmoak zituela leporatzen ziotenen esanak gezurtatu
zituen: “desmentir las calumnias que algunos propalan entre el sencillo vulgo,
suponiendo que estoy dispuesto a restaurar tribunales e instituciones que no concuerdan
con el carácter de las sociedades modernas” (Don Karlos 1874. In Garmendia
1976: 114)
171