Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
izan dela esatea, demostratu gabeko baieztapenak dira eta ez datoz bat
benetako bilakaerarekin, baina, hala ere oso sinesgarriak gertatzen dira
gizarte-mailan, eta maiz baita unibertsitate-mailan ere. Zergatik?
Diskurtsoen azterketari buruzko atalean azaldu dudan arrazoi berberagatik:
zentzu komuneko usteetatik abiatzen direlako. Estatu espainola
salatzen dutenen artean ez da gehiegi demostratu behar maisu-maistra
erdalduntzaileen etorrera egiazkotzat jotzeko. Berdin gertatzen da
Antonio Elorzaren arrazoinamenduarekin: Espainia atzeratuta zegoen,
analfabetismo tasa handiak zituen eta euskarak iraun egin du; ondorioz,
hiru elementuak berez elkartzen dira mitologia aurrerakoiaren mentalitatean,
nahiz eta, Europako herri eta hizkuntzen historiak erakusten
duenez, elkarri lotuta ez dauden aldagaiak izan.
Bi azalpenek beste ezaugarri bat dute komun: lehentasuna estatuari
ematen diote, erruduna izateagatik edo ahulegia izateagatik.
Nolanahi ere, azalpide horien eztabaidak irakaskuntzaren azterketaren
arazo nagusiaren aurrean jartzen gaitu: nafar hezkuntza sistemaren
izaera bi hizkuntz komunitateen arteko harremanen testuinguruan.
7.4.2 Hezkuntza sistemaren zeregina
Eskola gizarte modernoaren zutabe nagusietako bat baldin bada,
berebiziko zeregina betetzen du hizkuntza ofizialaren ezarpenean, zehazkiago
mintzatuz. Hau gauza jakina da Frantziako Iraultzatik bederen eta
jadanik XIX. mendean abian jarri ziren hizkuntz politika gehienek irakaskuntza
beren helburuetarako baliatzea bilatu zuten.
Gizarte-zientzietan etengabeak dira hezkuntza sistema eta hizkuntzaren
harremanei buruzko aipamenak 249 . Zentzu horretan, oso iradokitzailea
da guretzat Max Weber-en azterketa. Klasiko honek, 1922. urtean,
hizkuntz komunitateen menderatzeari lotuta aztertu zuen eskola sistemako
hizkuntz politika, hizkuntza ofizialaren nagusitasuna eskolako
menderatzeari esker bermatzen dela erakutsiz:
(…) la dominación desempeña en casi todas sus formas, aun allí donde
menos se sospecha, un papel considerable. Así ocurre, por ejemplo, en las
comunidades lingüísticas. No sólo ha influido con frecuencia de un modo
decisivo, en la evolución de las grandes comunidades lingüísticas unitarias,
la elevación de un dialecto a idioma oficial de la organización política
mediante la imposición forzosa (…), sino que la dominación ejercida en la
“escuela” determina también del modo más duradero y constante la forma
y la preponderancia del lenguaje escolar oficial.
(etzana nirea da) (Weber 1993: 695)
249. Gure artean, ikus, adibidez, M. Jaione Apalategiren (1990, 1994 eta 1995)
lan iradokitzaileak.
420