Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Mundu zabalean ere saiatu zen frantsesa hedatzen eta orduan ikuspegia
eta hizkera guztiz garbiak dira: harremanak “avec les sauvages”
(ibid., VIII: 1.091) eduki zituzten eta haien hizkuntzak “langues indigènes”
(ibid., VIII: 1.103) ziren. Esklabotasuna izan zen herrietan “le langage
des esclaves et gens de couleur” (ibid., VIII: 1.125) dugu eta kreolerak
gauzatzean gatazka sortu zen: “Conflit du français avec le créole”
(ibid., VIII: 1.146).
2.2.2.2 Marcel Cohen
Marcel Cohenen Histoire d’une langue: le français-ek (Cohen 1973,
1. argitalpena 1947) ere antzeko terminologia erabili zuen, oraindik
argiagoa, agian. Bereziki esanguratsua da Coheni buruzko azterketa,
frantsesaren historialaria ezezik, soziolinguistikaren sortzaileetako bat
—Pour une sociologie du langage 1956koa da— eta, aldi berean, zapalkuntza
prozesuen kritikatzaile garbia ere badelako. Baina etxetik kanpo
erakusten zuen zorroztasuna, nonbait, zeharo kamustu zitzaion bere
hizuntzaz, frantsesaz, hitz egiterakoan.
Haren hitzetan, frantsesaren historiaren egitekoa batean biltzen
diren bi bilakabideren berri ematea da, alegia, frantsesa Frantziaz jabetzea
lehena, eta, bigarrena, hiritarrek frantsesaren ondasuna bereganatzea:
“Coup d’œil d’ensemble sur la conquête de la France par le français
et la prise de possession du français par les Français” (ibid.: 404).
Konkistaren ideia aski ikusia dugu Brunoten aipuetan nahiz gaztelaniaren
kondairetan, baina ez hainbeste, ordea, bigarrena, frantsesaren hedapena
demokratizazioaren izenean defendatzea: “Et maintenant, cette
langue française cultivée (…) est devenue le bien de tout le monde; tout
le monde en France, à Paris comme ailleurs, accède à ses richesses, à ses
raffinements” (ibid.: 408-9).
Brunoten eta gaztelaniaren historiagileen antzera, Frantziako hizkuntzekiko
eta latinarekiko borrokan kokatu zuen Cohenek frantsesaren
zabalkuntza (ibid.: 304). Borroka jadanik Erdi Arotik zetorren, eta
monarkia jaun feudalei nagusitu zitzaien bezalaxe, frantsesa ere gainerako
hizkuntzei nagusitu zitzaien: “le français «francien» les a petit à petit
dominés, pénétrés, puis éliminés, comme la royauté elle-même a peu à
peu soumis les grands féodaux” (ibid.: 405).
Egungo frantsesaren lehentasuna bere aurrekaria izan zen latinarenarekin
parekatu zuen. Biak, bakoitza bere garaian, zibilizazio hizkuntza
dira eta biek beren tokia hizkuntza ahulagoen aurka borrokatuz zabaldu
dute:
Le latin, grande langue de civilisation, est devenu, sur le sol de l’ancienne
Gaule, le français, grande langue de civilisation (…). La Gaule avait été
soumise par l’armée romaine. Le latin, langue des Romains, était l’organe
d’une civilisation matérielle notablement supérieure à celle des vaincus
89