Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Bigarren ziklokoei geometria, marrazketa, lur-neurketa eta
Espainiako historia eta geografia gehitzen zitzaizkien 4. artikuluan
(ibid.: 6).
Laburbilduz, Nafarroako erdal komunitateak ederki antolatua zuen
heziketa sistemaren hizkuntz alderdia, legez eta praktikan, eta, horregatik,
estatuaren legedipean gelditu zenean, nafar erdaldunek beraiek
jorratutako bidean sakontzea besterik ez zen egin. Irakaskuntzaren erdaltasuna
aldez aurretik bermatuta zegoen Nafarroan, eta baita nazio ikuspegia
ere: espainiar nazioarena.
Maisuen eta maistren izendapena
Heziketaren izaera baldintzatzen duen bigarren elementua irakasleak
dira. Ikasgaiak berberak izanik, irakaslea erdalduna ala euskalduna den,
edo euskararekiko begirunea duen ala ez, alde handia dago. Uitziko
lekukotasunen arabera, adibidez, askoz ere gogorrago eta zigortzaileagoak
ziren maisu erdaldunak euskaldunak baino. Mojak, bestalde, maitatuak
izaten ziren, erdaldunak izan arren neskato euskaldunak ongi tratatzen
zituztelako.
Ulergarria da bertako maisu-maistrengandik euskararekiko begikotasun
handiagoa espero izatea, eta ulergarria da, orobat, irakasleak, maiz
oso erasokorrak izan direla gogoan hartuta, kanpotarrak zirela uste izatea
262 .
Ulergarria diot, baina Nafarroako kasurako ez da egia: irakasleak
udalek izendatu dituzte beti, 1887-1914ko tartean izan ezik, maisumaistrak
nafarrak ziren gehienbat eta, hala ere, euskarak ezaguna den
trataera jasan zuen. Iturengo gertaera hain adierazgarria baldin bada,
horrexegatik da hain zuzen, ahalmena bere eskuetan izanik ere, nafar
gizarteak euskararen kalterako erabili zuela erakusten duelako.
1887. urtera arte Nafarroako udalen eskuetan egon zen maisu-maistren
izendapena. Eskubide honi Derecho de propuesta deitzen zaio eta
bere lehen adierazpena 1617.eko Gorteen 32. legea dugu (GEN IV,
“Derecho de propuesta”: 43). Bertan, maisua izendatzeko alkate eta
zinegotzi edo erregidoreen botuak aski zirela esaten zen: “las conducciones
de (…) maestros de leer, escribir y contar, las hayan de hacer los
Alcaldes y Regidores de los pueblos” (ibid.: 43). Eskolen ikuskaritza ere
udalen ardura zen, 1780-1781eko Gorteen XLI. legearen aginduz.
262. Uste horren adibidea hitz hauek izan daitezke: “Moyano legea (…) ari zen
hezkuntzan indarrean ezartzen estu eta bortizki: maisu-maistra espainolak eta espainoleraz
aritzeko, jakina. Garai hartako Bizkaiko Foru Aldundiak honako hau adierazi
arren: «Logikoena herriak irakaslea hautatzea litzateke, eta ez alderantziz»” (Rodriguez
1996).
439