Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Bilakaera Iraupen Luzeko Bost Gairen Argitara
lurralde osoak hizkuntz bakarra eduki behar zuela argudiatuz (Williams
1996: 295). Nolanahi ere, aurrekariak aurrekari, Frantziako Iraultzaren
berezitasuna nazioa, hizkuntza eta estatua estuki lotzen zituen egitasmo
politikoa gauzatzea izan zen eta hizkuntz politikari buruzko ideiek gaur
egungo historian hartu duten itxura finkatzea Frantziako Iraultzari zor
zaio. Hortik dator bere garrantzia.
Hizkuntz ideia nagusiak Iraultzaren garaian, 1789-1815 tartean 104 ,
sortu eta ezarri ziren, baina epe motzeko emaitzak espero baino urriagoak
izan ziren (Brunot 1967, IX-1: 408-9). Beren gauzatzea ia XIX.
mende osoa eraman zuen bilakaera luze baten emaitza izango zen: “la
Révolution a préparé pour la langue un régime de vie nouveau. Le XIXe
siècle nous en montrera certains effets” (ibid.: 421). Horregatik,
Iraultzaren garaian errotu ziren ideiak nahiz XIX. mendean zehar gorpuztuz
joango ziren neurriak azalduko dira.
Frantziako Iraultzaren hizkuntz alderdi nagusiak
Iraultzak aro —politiko zein linguistiko— desberdinak igaro zituen
eta bakoitzak azterketa berezia onartuko luke hizkuntz arazoen ikuspegitik
105 , baina, hala ere, denen aurkezpen orokorra egingo dut. Brunoten
arabera, Iraultza frantsesaren berezitasuna gutxitan gertatzen den bi
indarren elkarketa izan zen: hizkuntz politika garbia zuen estatuaren
bultzada eta hiritarren nahia: “l’action d’un État qui a une politique linguistique,
l’élan d’un pays qui désire l’unification de son langage” (ibid.:
1). Hiritarren hizkuntz batasunera iristeko nahia norainokoa ote zen
arazoa albora utzita, dudarik ez dago frantsesa aro berri batean sartu zela,
eta berarekin batera Europako hizkuntza gehienak ere.
Frantziako nazio modernoa, hiritar guztien multzoa, sortzen ari zen.
Nazio horretan hizkuntza, frantsesa, osagai nagusietako bat zen eta bere
eraikitze prozesuan frantsesaren zabaltzea eta are ezartzea ere beharrezkotzat
jotzen zuten klase politikoek zein herri xeheak. Adierazi ziren
ideiak nahiz hartu ziren neurriak helburu hori betetzera zuzenduak zeuden
eta, oro har, hizkuntz politika baten oinarriak finkatu zituztela esan
daiteke: “Si la langue devient nationale, c’est qu’une nation se forme 106 ,
104. Frantziako Iraultzaren izena 1789-1815 bitarteko epeari, Napoleonen garaia
ere barne, emango diogu: “un proceso que se extiende desde la convocatoria de los
Estados Generales en la primavera de 1789 hasta el derrocamiento final, en 1815, del
Imperio napoleónico” (Roberts 1989: 58).
105. Hizkuntz gutxiengoekiko portaeren aldetik, adibidez, 1789-1794 eta
1794-1815 aroak bereiziko genituzke, etena 1794. urtean haien aurkako erasoaldi
gogor bati ekin zitzaionean gertatu baitzen.
106. Erroman bezalaxe, nazioaren sorreraz ari gara hemen ere eta, ikus daitekeenez,
gogoan portaera eredu berbera, indoeuroparren eredua, zutela jardun zuten
Erromatarrek nahiz Frantziako iraultzaileek.
200