Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

More documents

Recommendations

Info

Bonaparte Printzearen eta Bere Laguntzaileen Lekukotasunak ten dotrinak, otoitzak, predikuak, eta abar biltzen dira. Azken hauek dira batez ere esanahi soziolinguistikoko informazioa eskaintzen dutenak, gehienbat idatziaren alorrari buruzkoa bada ere. Eskuz idatzitako koaderno edota orri solteak ziren gehienak eta horietako asko, esku batetik bestera igaro ondoren, azkeneko jabeek opariz eman zizkioten Bonaparteri, baina printzeak jaso zitueneko ibilbide luzea egina zuten jadanik, azaletako eta barne orrietako zirriborroetan garbi antzematen denez. Eskuizkribuen miaketak honako ezaugarri hauek erakusten ditu hizkuntzaren hautaketa eta erabilerari dagokionez: herri mailako Eliz alorrean erabilpen handia zeukan euskarak, ez, ordea, gainerako zeregin idatzietan, Bonaparteren lankideen artean maisu eta, oro har, elizgizonak ez ziren lagun ugari izan arren; testuen egileen nortasunaren adierazleak bi hizkuntzeei loturik agertzen dira; Bonaparterekiko harreman idatziak —mintzatuez ez dakigu— erdaraz izaten zituzten nagusiki eta, azkenik administrazio eta hezkuntza kontuetako hizkuntza ere gaztelania zen. Eliz gaietan erabilpen handia zeukan euskarak eta lankideen lekukotasunak hori baieztatzera datoz. Adibidez, Pedro Jose Samper Eiaurrietako apaizak itzulitako aita Asteteren katiximak “bere errico uscarala izuliric bere feligresen usutaco” (104. eskuizkribua) dioenean erabilpen praktiko hori erakusten du, 5.1 atalean aipatu diren lagun beraren dotrina irakastaldiek bezalaxe. Orobat, jendaurrean irakurriak izateko idazten zituen Elizondoko Martin Goyenechek bere sermoiak, 1856.ean Bonaparteri helarazi zizkionak (65., 70. eta 76. eskuizkribuak). Elizako administrazioan —bataio eta ezkontza liburuak, arduradunentzako txostenak…—, ostera, erabiltzen zuten hizkuntza bakarra gaztelania zen, baita agiriak lankide euskaldunetako batek eginak direnean ere. Euskarazko idazkien xede praktikoa agertzen duen beste alde bat beren etengabeko eskualdaketa da. Esate baterako, 134. eskuizkribua Abaurrepeko dotrina dugu. Testuak duen datarik zaharrena 1794koa da eta, izenburuak dioenez, bertako erretore zein haren eliztarren erabilpenerako egina zegoen: “Doctrina Christiana en Bascuence para el uso Del Vicario Parroco de Abaurrea baja del Valle, y Universidad de Aezcoa, y de sus feligreses = Año de 1794=”. Azalean, beste letra modernoago batez —esku batetik bestera igaro den seinale— hau dio: “Este libro es de la doctrina cristiana del señor bicario De la abaurrea Baja Dios guarde Muchos Años en abaurrea Baja. Don miguel Antonio Sario” (ibid.). Azkenik, Abaurrepeko erretoreen zerbitzuan luzaro egon zen dotrina hori Bonaparteri eman zioten. Era berean, oso adierazgarria da Lizarraga Elkanokoak eskuz idatziriko hainbat sermoi biltzen dituen koadernoak (45. eskuizkribua) egindako bidea, dena urratsez urrats idazkian bertan azaldua: Lizarragak 1800. urtean datatu zuen koadernoa eta geroago 304
<strong>Nafarroako</strong> Euskararen Historia Soziolinguistikoa Arangurengo —Elkanotik gertu— erretorea zen Pedro Vicente Ricarteri eskaini zion opari gisa. Honen oinordekoek Felix Idoate Arreko Trinitateko —Atarrabiaren ondo-ondoan dagoena— kapelauari eman zioten, Idoatek Bonaparteren laguntzaile izan zen Jose Joaquin Ollori eskaini zion eta honek, azkenik, 1866.eko otsailaren 23an Bonaparteri oparitu zion: “Dn. Felix Ricarte, Capellan de la Trinidad de Arre obtuvo este volumen de los herederos de Ricarte y me lo regaló á mi yo a mi vez tengo el honor de ofrecerlo á S.A.I. Dn. Luis Luciano Bonaparte. Fuenterrabía á 23 de Febrero de 1866. Jose Joaquin Ollo” (ibid.). Ukaezina da apaiz haietako askori halako liburutxoak jasotzeak emango zien poza, Lizarragaren sermoiak eskuratu zituen Arangurengo Pedro Vicente Rikarteri bezala —“Dictus D. Ioachimus de Lizarraga donavit hoc volumen Sermonum suorum mihi D. Petro Vincenzo (?) de Ricarte, Parocho Oppidi Aranguren, quod mihi et fuit, et est, et erit gratissimum” (ibid.)—, baina, hala eta guztiz ere, esandakoak bezalako testuen ibilbideetarako arrazoi nagusia lurralde euskaldunetako apaizei eguneroko egitekoetan euskarazko testu txukun bat edukitzeak ematen zizkien erraztasunetan bilatu behar dela uste dut nik. Goiko zerrendetan —ikus 5.2.1 atala— ikusten denez, elizgizonak ezezik, lankide laiko ugari ere —maisuak, udal idazkariak edota kargodunak…— izan zituen Bonapartek, baina hauek, apaizek egindakoaren aurka, ez zuten euren lan alorrekin zerikusia zuen euskarazko testurik utzi, maisuak oso lankide onak gertatu arren. Lagun hauek guztiek, euskaldunak eta, Bonaparteri eskaini zioten laguntzatik uler daitekeen heinean behinik behin, <strong>euskararen</strong> aldeko jarrera zutenak, beren lanbide jardueran euskarazko lekukotasunik utzi ez izanak gaztelania hautatzen zuten ongi finkaturiko hizkuntz portaerak erakusten ditu. Idazkien azalak, izenburuak, alboko oharrak eta abar, egileen hizkuntz nortasunaren adierazletzat jo daitezke neurri batean eta aztertzen ari garen kasuan bi hizkuntzeei loturik agertzen dira. Har dezagun autore horietako bat. Kontua hau da: autorea elebiduna zen eta euskarazko testu bat idaztea erabakitzen zuen, berez edo Bonaparteren eskakizunez, berdin da. Idazkia, orduan, euskaraz burutzen zuen, horrela zuelako erabakita, baina izenburuak, alboko oharrak, azalak eta beste erabakitik kanpo geratzen ziren nonbait eta egilearen esku zegoen euskaraz edo erdaraz egitea. Hautaketa, beraz, askea zela esan dezakegu eta bertan zereginik erabakigarriena pertsona bakoitzaren hizkuntz joerak 175 — bere hizkuntz “nagusigo-konfigurazioak”— zuen, betiere ida- 175. Esaten ari naizenetik oso urruti ez dago Bernardo Atxagaren iruzkin hau: “Nik nire bizitza guztia egin dut euskaraz, nik apunteak hartzen ditut euskaraz” (etzana nirea da) (Gaurko literatura 1991: 263). Apunteak, hau da, gure laguntzaileen oharrak 305
Page 1 and 2:
Jakintza-arloa: Soziolinguistika So
Page 3:
NAFARROAKO EUSKARAREN HISTORIA SOZI
Page 6 and 7:
Aurkibidea 2.3.1.4 Laburpena eta on
Page 8 and 9:
Aurkibidea 7.3.2 Nafarroako erdaldu
Page 10 and 11:
ESKER ONAK Lana egiten lagundu dida
Page 12 and 13:
1. SARRERA Sarrerak bi zati ditu. L
Page 14 and 15:
Nafarroako Euskararen Historia Sozi
Page 16 and 17:
Page 18 and 19:
Page 20 and 21:
Page 22 and 23:
Page 24 and 25:
Page 26 and 27:
Page 28 and 29:
1. irudiak egoera orekatua islatzen
Page 30 and 31:
Page 32 and 33:
Page 34 and 35:
Page 36 and 37:
Page 38 and 39:
2. OINARRI TEORIKOAK: EUSKARAREN HI
Page 40 and 41:
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
Page 46 and 47:
Page 48 and 49:
Page 50 and 51:
Page 52 and 53:
Page 54 and 55:
Page 56 and 57:
Page 58 and 59:
Page 60 and 61:
Page 62 and 63:
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
Page 114 and 115:
Page 116 and 117:
Page 118 and 119:
Page 120 and 121:
Page 122 and 123:
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
3. EUSKARAREN BILAKAERA IRAUPEN LUZ
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 182 and 183:
Page 184 and 185:
Page 186 and 187:
Page 188 and 189:
Page 190 and 191:
Page 192 and 193:
Page 194 and 195:
Page 196 and 197:
Page 198 and 199:
Page 200 and 201:
Page 202 and 203:
Page 204 and 205:
Page 206 and 207:
Page 208 and 209:
Altsasu Nafarroako Euskararen Histo
Page 210 and 211:
Altsasu Lizarra Nafarroako Euskarar
Page 212 and 213:
Page 214 and 215:
Page 216 and 217:
Page 218 and 219:
Page 220 and 221:
Page 222 and 223:
Page 224 and 225:
Page 226 and 227:
Page 228 and 229:
Page 230 and 231:
Page 232 and 233:
Page 234 and 235:
Page 236 and 237:
Page 238 and 239:
Page 240 and 241:
Page 242 and 243:
Page 244 and 245: 4. EUSKARAREN GEOGRAFIA ETA DEMOGRA
Page 246 and 247: Nafarroako Euskararen Historia Sozi
Page 262 and 263: Bonaparte Printzearen eta Bere Lagu
Page 274 and 275: 284 Bonaparte Printzearen eta Bere
Page 280 and 281: Weinreichek Mazedoniako lekukotasun
Page 292 and 293: 302 Bonaparte Printzearen eta Bere
Page 300 and 301: 6. EUSKAL HIZKUNTZ KOMUNITATEAREN S
Page 344 and 345:
Page 346 and 347:
Page 348 and 349:
Page 350 and 351:
Page 352 and 353:
Page 354 and 355:
7. ERDAL HIZKUNTZ KOMUNITATEA ETA E
Page 356 and 357:
Page 358 and 359:
Page 360 and 361:
Page 362 and 363:
Page 364 and 365:
Page 366 and 367:
Page 368 and 369:
Page 370 and 371:
Page 372 and 373:
Page 374 and 375:
Page 376 and 377:
Page 378 and 379:
Page 380 and 381:
Page 382 and 383:
Page 384 and 385:
en hautematea oinarrizko kategoria
Page 386 and 387:
Page 388 and 389:
Page 390 and 391:
Page 392 and 393:
Page 394 and 395:
Page 396 and 397:
Page 398 and 399:
Page 400 and 401:
Page 402 and 403:
Page 404 and 405:
Page 406 and 407:
Page 408 and 409:
Page 410 and 411:
Page 412 and 413:
Page 414 and 415:
Page 416 and 417:
Page 418 and 419:
Page 420 and 421:
Page 422 and 423:
Page 424 and 425:
Page 426 and 427:
Page 428 and 429:
Page 430 and 431:
Page 432 and 433:
Page 434 and 435:
Page 436 and 437:
Page 438 and 439:
Page 440 and 441:
Page 442 and 443:
Page 444 and 445:
Page 446 and 447:
Page 448 and 449:
Euskararen Aldeko Lan eta Mugimendu
Page 450 and 451:
Page 452 and 453:
Cuando una tarde del último verano
Page 454 and 455:
Page 456 and 457:
468 Euskararen Aldeko Lan eta Mugim
Page 458 and 459:
frantsesa bere kasuan, zetorren —
Page 460 and 461:
Page 462 and 463:
Page 464 and 465:
En la frontera misma de la naturale
Page 466 and 467:
Page 468 and 469:
Page 470 and 471:
Page 472 and 473:
Page 474 and 475:
Page 476 and 477:
Page 478 and 479:
Page 480 and 481:
Page 482 and 483:
Page 484 and 485:
Page 486 and 487:
Page 488 and 489:
Page 490 and 491:
Page 492 and 493:
Page 494 and 495:
Page 496 and 497:
Page 498 and 499:
Page 500 and 501:
512 Lizarra Euskararen Aldeko Lan e
Page 502 and 503:
ta hamar bazkide inguru zituen Nafa
Page 504 and 505:
Page 506 and 507:
Page 508 and 509:
Page 510 and 511:
9. ONDORIOAK Laburpen edo sintesi h
Page 512 and 513:
Page 514 and 515:
Page 516 and 517:
Page 518 and 519:
Page 520 and 521:
Page 522 and 523:
Page 524 and 525:
Page 526 and 527:
ERANSKINAK 1. taula. 1863ko eremu e
Page 528 and 529:
Page 530 and 531:
Page 532 and 533:
Page 534 and 535:
Page 536 and 537:
Page 538 and 539:
Page 540 and 541:
(3) Irurtzun (Irurtzun, Etxeberri e
Page 542 and 543:
BIBLIOGRAFIA ABAD, M. (1994). El ca
Page 544 and 545:
Page 546 and 547:
Page 548 and 549:
Page 550 and 551:
Page 552 and 553:
Page 554 and 555:
Page 556 and 557:
Page 558 and 559:
Page 560 and 561:
Page 562 and 563:
Page 564:
show all

Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?