Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Sarrera
jarraikiz, Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa Nafarroako
euskaldunena —eta Nafarroako euskal eremuarena— izango litzateke.
Historia gizakiek egiten dute, ez da berez eta inork eragin gabe gertatzen
den zerbait, eta euskararen historia euskaldunek egin dute, egokitu zaizkien
egoerei erantzunez, jakina. Erakutsi nahi dena, horrenbestez, euskal
hizkuntz komunitatearen bilakabidea da, berez eta erdal hizkuntz
komunitatearekiko harremanetan 17 .
Alderantziz esanda, euskararen historia ez da estatuen, Nafarroako
Diputazioaren, Elizaren edota irakaskuntza sistemaren euskararekiko
ekintza edo ideien historia, ez nafar gizarteak osotara —erdaldunak eta
euskaldunak bereizi gabe— euskararekiko erakutsi dituzten jarrera eta
portaeren historia, ez eta elite euskaldunen edo mugimendu euskaltzaleen
historia ere, nahiz eta aipatutako guztiak aztertu beharreko gaiak izan,
lan honetan egin dudan bezala. Horietan gelditzea, euskararen eta beste
hainbat hizkuntzaren historiografian normalean egin den bezala, Ruiz
Olabuenagak ohartarazi zigun murriztapenaren akatsean erortzea litzateke:
“la reproducción de una etnia no implica necesariamente ni puede
quedar subsumida por la reproducción de sus movimientos étnicos. Esta
es más amplia en su contenido y más larga en el tiempo” (1989: 133).
Oro har, ez klabe politikoek ez klabe sozial orokorrek ez digute euskararen,
hizkuntzaren historiaren gakoa argitzen. Muina erakusten diguna
klabe linguistikoa da: hizkuntz komunitateen terminoetan egindako
arterketa.
Herri hizkuntzei buruzko lan gehienak hainbat postulatu inplizitotatik
abiatzen dira, adierazten eta eztabaidatzen ez diren arren, onartutzat
hartzen direnak, 2. kapituluan ikusiko dugunez. Hona hemen postulatu
nagusiak, neure modura laburbilduta:
-Herri hizkuntzen heriotza, edo heriotza-bidea. Herri hizkuntzak
ikertzea hizkuntz ordezkapena ikertzearen sinonimo bezala ulertzen da iaia.
Adibide bat: 1980-90eko hamarkadetan aipatuenetako bat, merezimendu
osoz, bestalde, lan bikaina baita, Susan Gal-ek (1978 eta 1979)
Austriako Oberwart herrialdean egindako ikerketa dugu —Oberwartekoa
hungarieraz mintzatzen den gutxiengoa da—. Izenburua guztiz adierazgarria
da: Language Shift. Social Determinants of Linguistic Change in
Bilingual Austria. Eta oraindik adierazgarriagoa bertako hizkuntzaren iraupenaz
dioena: “These exceptions constitute the maintenance of the older
no-switch pattern” (1979: 165), non bertako hizkuntzak bizirik segitzeari
“ez-aldaketa”, eredu zaharra eta salbuespena izatea irizten zaion 18 funtsean.
17. Azterketan bi hizkuntz komunitateak bereizi izanak, guztiz logikoa izateaz
gain, babesa du, besteak beste, Uriel Weinreich klasikoaren gogoetetan: “El uso característico
de las lenguas en las diversas funciones debería ser descrito preferentemente
con respecto a cada grupo de lengua materna y no simplemente con respecto a la
comunidad (…) en general” (Weinreich 1974: 189).
18. Herri hizkuntzen heriotzarekiko liluraren azkenaldiko adibidea Bat aldizkaria-
32