Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
tea bitarteko bezala, ez helburu bezala, ulertu behar zela ohartarazi zien,
euskarak ez zuela berez euskal izaeraren muina zen erlijioa bermatzen,
eta, era berean, euskararenganako maitasunak ez zuela inolaz ere gaztelania
mesprezatzera eraman behar: “sostuvo que el amor a la lengua vasca
no debía llevar a despreciar el castellano y que su conservación no significaba
necesariamente la conservación del alma vasca y el alma religiosa
de los vascos y navarros y, por lo tanto, conservar dicha lengua debía ser
un medio y no un fin” (ibid.: 109, 18. oin-oharra). Oro har, ez Akelarrek
ez El Duende-k ez zuten euskararekiko inolako interesik adierazi (ibid.:
152).
Luze hitz egin liteke karlismo eta euskalduntasunaren arteko harremanez,
baina harantzago joan gabe, egiazko gertaerak hurbildik ezagututa,
bistan da ez zirela zenbaitetan entzun den bezain lineal edo argiak izan 247 .
Nire ustez, karlisten artean, euskararen aldeko diskurtso orokor baten
itzalpean, erabakitzaileena ingurune geografiko-linguistikoa —ikus, adibidez,
1875. urtean karlisten Gipuzkoako “Junta de Instrucción Pública”
delakoaren araudia (Etxegarai 1934: 106-8)— eta talde edota pertsonen
sentikortasuna ditugu, ez ideologia politikoa, eta alde horretatik ados nago
Garcia Sanzen hitzekin: “en el carlismo navarro (…) convivían gentes que,
aun oponiéndose a los napartarras 248 por igual, percibían lo vasco de distinta
forma” (1994: 152).
(d) Nafar erdaldunen euskararen aurkako arrazoiak: laburpena.
Nafarroako erdaldunek ez zuten euskararen aurkako ideologia arrazoitu
bat egituratu eta ez ziren ezta kanpoan —Europan edo Espainian— esaten
zirenak Nafarroan idatziz errepikatzera ere iritsi. Badirudi euskararen
ukaezinezko presentzia hurbilak eta hizkuntzaren aldeko diskurtsoaren
hedadura handiak baldintzatu egiten zituztela: nekez ausartuko zen
Iruñeko erdaldun bat, adibidez, euskara deustarako balio ez zuen edo
ezabatu behar zen hizkuntza zela idaztera, bere baitan edo lagunartean
horrela pentsatu arren. Euskararen aurkako diskurtsoa ozta-ozta adierazten
zen idatziz, baina eraginkortasun handia zuen, hala ere, eta, garaiko
dokumentazioa arretaz aztertuz gero, aise aurkitzen dira horren zantzuak.
247. Arturo Campion, adibidez, ez zegoen oso kontent tradizionalismoaren eta
karlismoaren euskararekiko portaeraz: “Caso bochornoso de un pueblo que presume
de tradicionalista y patea villanamente una de sus más insignes tradiciones” (1918: 45).
Halaber, Zaraitzuko euskararen beherakadaz mintzo zelarik, salaketa bera egin zuen:
“los salacencos, al revés que sus vecinos del Este los ronkaleses, y los del Oeste los aezkoanos,
son carlistas (…). Parece un país del todo consagrado á la tradición. Mera apariencia,
señores; ese tradicionalismo tan firme á trechos, presenta una enorme resquebrajadura
(…): la tradición del idioma” (1911: 18).
248. Napartarra (1911-1919): Nafarroako EAJ-ren astekaria.
417