Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Bonaparte Printzearen eta Bere Laguntzaileen Lekukotasunak
an, eta hauxe da, hizkera “zientifikoaz” jantzita, Vinsonek euskaldunei
euren hizkuntzaz jakinarazten ziena.
Horren aurrean, Bonaparte bizkor atera zen euskararen alde:
Ici M. Vinson (…) en décidant, de sa propre autorité, que son vocabulaire
[euskararena], qu’il avoue ne connaître qu’imparfaitement, est fort pauvre;
en avançant que le basque n’a pas de mots pour exprimer des idées abstraites,
etc., il ne fait que répéter exactement ce qui a été dit par M.
Hovelacque son maître, qui a au moins sur lui le mérite de l’originalité.
(Bonaparte 1877: 11)
Baieztapenen jatortasuna norena ote zen alde batera utzita
—Bonapartek Hovelacquerena zela zioen, baina Ricardo Gomezek
Hovelacquek Vinsonengandik jaso zituelako susmoa du (1989: 380,
87. oin-oharra)—, XIX. mendean euskara bezalako herri hizkuntzekiko
nagusi ziren ideiak islatzen zituzten biek zalantzarik gabe: jadanik
XVIII. mendean “se decía que las «lenguas primitivas» carecían de los
medios para la expresión de lo abstracto” (Robins 1987: 161), baina
Bonaparte euskararen egoera oso bestelakoa zela erakustera mugatu
zen, sakoneko ideologi inplikazioetan ez sartuz, baina, bai gai honetan
bai euskararen heriotzari buruzko eztabaidan, euskararen defentsan
atera izanak berak ere garrantzi handia izan zuen Euskal Herriko hizkuntz
jarreren bilakaeran.
Euskararen hiztegiaren urritasuna eta hitz abstraktuetarako ezgaitasuna
baieztatzearen ondorioak ez ziren bertan gelditzen eta beren segida
euskararen heriotza hurbila, edo, hobeki esanda, heriotzaren halabeharrezkotasuna,
iragartzea izan zen. Alegia, euskaldunen herri ikasigabeak,
bere auzokoen parean jarriko bazen, bere hizkuntza “zaharra” ahaztea
beste biderik ez zuela esan zuen Vinsonek (1877: xv): “un peuple illettré
et qui ne peut se mettre au niveau de ses voisins qu’en oubliant son antique
langage”. Vinsonek ederki zekien zertaz ari zen eta ideia berberak bi
urte beranduago berretsi zituen Nafarroako Revista Euskara-n argitaraturiko
artikulu batean, euskararen heriotza, izaki bizidun ororena bezalaxe
163 , denboraren legeen ondorio saihestezina zela eta egia, mingarria
bazen ere, onartu behar zela esanez:
163. Gizarte-eboluzionismoaren teoriaren (Spencer) oihartzun orokorrak nabariak
dira Vinsonen hitzetan eta, zehazkiago, Schleicher-ek darwinismoaz hizkuntzen azterketarako
egin zuen egokitzapenarenak.
Schleicherrentzat, hizkuntzak izaki bizidunak ziren eta, hauek bezala, hazkunde,
heldutasun eta heriotza aro naturalak zituzten hiztunen nahien gainetik (Robins 1987:
181). Halaber, Darwinen teoria, Schleicherren ustez, “era válida para la historia de la
lingüística, y la difusión de las distintas lenguas por la superficie terrestre y los contactos
y roces surgidos entre ellas podían asemejarse a las luchas de los seres vivos por su
278