Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
hauek adierazi zituen, non hizkuntza bakoitzari buruzko adjektiboak
elkar trukagarriak diren funtsean:
Le fédéralisme et la superstition parlent bas-breton; l’émigration et la haine
de la République parlent allemand; la contre-révolution parle l’italien, et le
fanatisme parle le basque. Cassons ces instruments de dommage et d’erreur.
(…). Comme si c’était à nous à maintenir ces jargons barbares et ces
idiomes grossiers qui ne peuvent plus servir que les fanatiques et les contre-révolutionnaires!
(Barere 1794. In Certeau et al. 1986: 295-6)
Jarrera haien atzetik, azaldu diren ideia orokorrez gain, arazo praktiko
bat zegoen. Alegia, Iraultzaren buruzagi eta bultzatzaileak gehienbat
frantsesdunak zirenez, mezuak frantsesez zabaltzea beste biderik ez
zuten, baina Iraultzaren komisario edo ordezkariak herrietara joaten
zirelarik, jendeekin harremanetan jartzerik ez zuten eta, oro har, frantsesez
sortutako ideia iraultzaileek zailtasun handiak aurkitzen zituzten
beren hedapenean: “Les idiomes, malgré tous les efforts qu’on pouvait
faire (…) pour pénétrer à travers un rideau de ténèbres jusqu’aux masses
rurales, offraient un obstacle insurmontable” (Brunot 1967, IX-1:
175). Iraultzaren aurkakoak (Eliza, aristokratak, Alemania…), ordea,
tokian tokiko hizkuntzetan mintzatuz harreman estuak zituzten herritarrekin.
Gauzak horrela, 1794. urtera arte Bretainia, Korsika, Euskal
Herria, Katalunia, Niza eta hauek bezalako lurraldeetan propaganda elebiduna
argitaratzen saiatu baziren ere (ibid.: 164-7), herri hizkuntzak
berehala susmagarri bihurtu ziren iraultzaileen begien aurrean eta hauek,
erraztasunaren eta azkartasunaren izenean, itzulpen politikari uko egin
zioten. Arazoa, hala ere, maiz ez zetzan ideia iraultzaileetan, beren mezularien
elebakartasunean baizik. Iraultzaren ordezkariek herriko hizkuntza
ezagutzen zutenean zailtasun gehienak gainditu ezezik, arrakasta ere
lortzen zutelako, Gonchon izeneko iraultzaileari Lyonen gertatu zitzaion
bezala:
Un autre jour, c’est Gonchon qui tient une réunion à Lyon (28 mai 1793):
«Toutes les femmes disaient que j’avais été envoyé pour protéger les accapareurs.
Comme elles tenaient ces propos en patois lyonnais, je m’écriai sur
le même ton et dans le même patois: «Bravas citoyenas! vo ne volli donc
pas m’écota?». Elles furent toutes surprises de m’entendre parler leur patois,
et alors elles demandèrent les premières le silence, en disant toutes:
«Ecotons-le, il a l’air d’un bon infant».
(ibid.: 196-7)
Dena dela, herri hizkuntzen aurkako giro gogor eta oldartsu horrek
ukaezinezko eragina izan zuen jendeen gogoan eta haietatik aldentze
prozesuan gobernuen aginduei herritarren adostasuna gehitu omen zitzaien,
nonbait: “Les patois seront poursuivis, c’est vrai, mais ils étaient
203