Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
keta historia mota orok erantzun behar dituen galdera sorta baten inguruan
egin du:
(…) hay una serie de interrogantes básicas a las que ambas deben responder
y que son éstas:
-¿Historia de qué o de quién? ¿Cuál es el sujeto histórico fundamental?
-¿Es posible la objetividad histórica? ¿Cómo se logra?
-¿Qué importancia tiene el individuo dentro de la historia? (…) ¿Cómo se
articula lo individual y lo colectivo?
-¿Hay un para qué de la Historia?
-¿Qué determina la división de los períodos históricos?
(ibid.: 109)
Badago beste galdera bat hizkuntza barneko ikuspegiaren berezkoa
dena: zer nolako hizkera erabiltzen da historia idaztean? Errealitate berdinak
deskribatzeko hizkera berdina erabiltzen du historialariak, ala ez?
(ibid.: 109). Adibidez, Leopold Von Ranke historiagile alemanaren
Historia de Francia-ren bi pasarteren alderaketa dugu. Lehendabizikoan
Frantziaren alboko herriekiko harremanak aztertzen ditu eta bigarrenean,
berriz, Hexagonoaren barnekikoak: Estatu frantsesak bretoi eta euskaldunekiko
izan zituenak. Zeharo hizkera desberdina erabiltzen du
Von Rankek kasu batean eta bestean. Frantziari buruz aleman bezala
hitz egiten du, distantzia kritikoa erakutsiz; bretoi eta euskaldunei
buruz aritzean, aldiz, Estatu frantsesarekiko begikotasun nabaria dario,
estatua eta erdirakoia izateagatik, ez frantsesa izateagatik (ibid.: 124).
Historiografia aztertzerakoan, beraz, honako hiru alde hauek argitu
behar ditugu: zein hizkuntza motatan dagoen idatzia, zein hautatzen
duen subjektutzat eta, hirugarrenik, zer deskribatzen duen (ibid.: 105,
10. oin-oharra).
Honen guztiaren arabera, hizkuntzaz kanpoko ikuspegiak hizkuntza
akzidentetzat eta substantziatzat beste edozein gertakari hartzen du:
harreman ekonomikoak, langile buruzagitza, estatua, aurrerapen teknologikoa,
eta abar, nahiz eta jeneralean estatua hautatu subjektu historiko
nagusi gisa: “elige como sujeto primordial al Estado, como la formación
histórica más capaz de contener los aspectos de la realidad que se privilegian.
El Estado es, pues, su estructura básica de análisis” (ibid.: 109).
Molde honetako historian estaturik gabeko herriek duten toki bakarra
“bazter nazionalismoei” eskaini ohi zaien kapitulua —“la historia de
los nacionalismos periféricos” (ibid.: 124)— izaten da.
Distortsioa, hala ere, ez da estatu garatuen kasuan soilik gertatzen,
nazio menderatuetako historialariak ere akats berberean erori ohi dira,
Euskal Herriko historietan maiz ikusten den bezala:
Pero la distorsión afecta igualmente al historiador de la “nacionalidad irredenta”
que utiliza —en diferente o distinta escala, según los propósitos—
99