Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
satisfactoriamente sus deberes profesionales en la enseñanza de los alumnos
segun lo atestiguan los Sres. Cura Párroco y Alcalde de la indicada Villa.
(…) es natural del lugar de Larrainzar como se hace constar en la correspondiente
partida de bautismo. Posee por la circunstancia del pueblo de su
nacimiento el vascuence con perfección habiendo acreditado ya este requisito.
(ibid.)
Laburpen gisa: “D. Dionisio Esain y Pitillas. Calificación 201 puntos.
Númo de órden de méritos 82. Naturaleza, Larrainzar (Navarra).
Lengua vascongada, la habla con perfección” (ibid.).
Txostenak ezagututa, eztabaidari ekin zioten zinegotziek. Oso arrazoi
urriak erabili ziren. Guillermo Martinez erdaldunaren aldekoei aski
zitzaien argudio bakar honekin: aurreneko irizpidea egokitasun akademikoa
zen —“el nombramiento debía reacer en el más meritorio” (IUA,
“Actas Ayuntamiento Pamplona”, 136. liburukia, 350. or.)—, huraxe
izan baitzen eskolen sortzailearen asmoa, eta horretan, puntuaketak erakusten
duenez, Guillermo Martinez zen hoberena. Gainerako irizpideak
soilik berdinketa izatekotan hartuko ziren kontuan, baina kasu hartan
berdintasunik ez zegoenez, ez ziren erabili behar. Euskara hitza ez zuten
behin ere aipatu, ez onerako ez txarrerako, betiere aproposena bilatzen
zutelakoan.
Maisu euskaldunaren aldekoek, aldiz, zera zioten: egokitasun akademikoa
oposaketak gainditu zituzten guztiek zuten, denak egoera berdinean
zeuden, beraz, eta eskolaren sortzaileen borondatea lehentasuna
euskaldunei ematea zen (ibid., 350. or.).
Bozketa eginda, Guillermo Martinezek 7 botu erdietsi zituen —3
karlista, 2 integrista, 1 errepublikar eta 1 liberal-kontserbadore (Garcia
Tuñon alkatea, katoliko antiliberala [Garcia Sanz 1990: 159])—,
Dionisio Esainek 5 eta beste euskaldun batek, Esteban Arriaranek, 3.
Inork ez zuenez gehiengoa lortu, erabakia hurrengo batzarrerako uztea
erabaki zuten.
Eztabaidak prentsara jauzi egin zuen
Bozketaren emaitza ezagutu eta berehala piztu zen eztabaida,
Estanislao Aranzadik 1900eko otsailaren 25ean El Eco de Navarra-n
idatzi zuen “Una protesta” gutunaren bidez. Bertan udalaren erdaltzaletasuna
salatu ondoren, erantzunkizuna Nafarroan bertan zegoela azpimarratu
zuen: “¡Y esto á título de votar por el más apto! (…). Por esto,
que impuesto por el poder central es horriblemente tiránico, impuesto
por los navarros (si lo son) que figuran á la cabeza de la Administración
en la capital de Navarra, merece otra calificación, que no me decido á
estampar, porque resulta dura la palabra”. El Eco de Navarra-k
428