Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
played a pioneering role in the use and development of vernaculars, and
it was the circles close to them that were often the most ardent political
defenders” (Vilfan [arg.] 1993: 295-6). Erabili zituzten argudioen artean
garrantzi handia hartu zuen herri hizkuntzei ideia berrien aurkako
hesi gisa egozten zitzaien zereginak.
Praktikan, hala ere, tradizionalismoa herri hizkuntzen alde egon zela
baieztatzea ez da hain erraza 233 eta tradizionalismoa eta herri hizkuntzak
lotzen dituen binomioan ez ote garen oraindik 1789ko iraultzako klitxearen
—“ces jargons barbares et ces idiomes grossiers qui ne peuvent
plus servir que les fanatiques et les contra-révolutionaires!” (Barere,
1794)— oihartzunak entzuten galdetzea zilegi da. Nafarroaz eta Estatu
espainolaz aritzean ikusiko dugunez, ugariak izan ziren gaztelaniaren
aldeko jarrerak bai Elizan eta bai intelektual eta politiko kontserbadore
eta tradizionalisten artean ere, ez soilik liberalen edo modernitatearen
aldarrikatzaileen artean. Maiz, arestian esan bezala, erabakigarriena pertsona
eta taldeen herri hizkuntzekiko sentiberatasuna izaten zelakoan
nago, ez erreferentzia ideologiko hutsak.
7.3.3.2 Espainiatik zetozen iritziak
Europatik bezala, Espainiatik ere edaten zuten nafar erdaldunek, eta
hor ondorengo ezaugarri hauek zituen diskurtsoa —eta praktika— aurkitzen
zuten.
(1) Nazioa Espainia da, eta gaztelania, edo espainola 234 , bere hizkuntza.
Guztiak ziren iritzi horretakoak, eta baita tradizionalistak 235 ere.
Menendez Pelayok, liberalen erdirakoitasuna sutsuki salatu zuenak
berak ere espainiar batasuna aldarrikatu zuen oraindik sutsuago.
Batasunaren osagai nagusia erlijioa —“la unidad de la creencia” (1956,
II: 1.192)— zen bere ustez, baina erlijioarekin batera hizkuntz batasuna
dugu, Erromari zor zaiona: “Roma (…) nos da la unidad de lengua (…).
España debe su primer elemento de unidad en la lengua, en el arte, en
el derecho, al latinismo, al romanismo” (ibid.: 1.192).
233. Miquel Siguan-en ustez, esate baterako, karlismo espainolak ez zuen herri
hizkuntzen alde egin, sustraiak berezko hizkuntzak zituzten lurraldeetan izan arren: “Y
lo que es más sintomático todavía, (…) el movimiento tradicionalista, más conocido
por carlismo, (…) tampoco asumió la defensa de estas lenguas. Ello es tanto más significativo
en tanto que el carlismo se opone en redondo a la concepción del estado
moderno (…) en nombre de un régimen monárquico basado en la tradición, la fe religiosa
y los «fueros» o leyes tradicionales” (1992: 30-1).
234. Espainiako hizkuntza nola izendatu, gaztelania ala espainola, zehaztu nahian
1918tik —Menendez Pidalen “La lengua española” artikulua— aurrera izan ziren eztabaidetarako,
ikus Gonzalez Olle (1978).
235. Gogoan izan tradizionalismoa espainiar nazional-katolizismoaren abiapuntuan
ere bazegoela (ikus 3.1 atala).
402