Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
17). Egokia iruditu zitzaion proposamena Raimundo Garcia “Garcilaso”
Diario de Navarra-ren zuzendariari eta martxoaren 27an berriro plazaratu
zuen gaia: “es de obligación hacer que se vean por alguna parte manifestaciones
del espíritu navarro tales y tan genuinas como esta de los versolaris
y de los chistularis que fueron los depositarios de la poesía de
Navarra y los troveros de la raza” (etzana nirea da) (No se puede prescindir
de este festejo. Diario de Navarra, 1912-03-27).
Aurkako erantzunak laster entzun ziren, El Demócrata Navarro egunkari
liberal-demokrata proposamenari ezetza emanez atera baitzen,
hamar iruindarretik bederatzik ez zutela ulertuko argudiopean:
Pero consideramos que esta índole de festejos no encaja en un programa de
fiestas de una capital de provincia como Pamplona, por la sencilla razón
que yo deploro mucho aducir aquí, de que resultaría incomprensible para
las nueve décimas partes —puede que aún me quede corto— el lenguaje vasco.
(etzana nirea da) (El Demócrata Navarro. Aipatua in Diario de
Navarra, 1912-03-30)
Diputazio karlistak ez zion Diario de Navarra-ri eskaria aintzat hartu
eta ospakizunak bertsolaririk gabe gelditu ziren, baina, hala ere, poz-pozik
azaldu zen Diario de Navarra bi aste beranduago egitaraua finkatu zenean,
bertsolarien kariaz izandako eztabaida huskeria bat izan balitz bezala ahaztuta.
(c) 1913-1915: karlisten artetik euskararen aldeko ahaleginei jaurtikiriko
kritikak. 1913 eta 1915 bitartean kriptokarlistatzat jo izan diren
hiru astekari kaleratu ziren Iruñean: Joshe Miguel, Akelarre eta El Duende
(Garcia Sanz 1994). Bereziki erasokorrak izan ziren hirurak nazionalisten
aurka eta erabili zituzten argudioen artean euskararen aldeko lanak
ahultzera zuzendutakoak nabarmenduko ditut.
Joshe Miguel-ek, esate baterako, euskararenganako maitasuna aldarrikatu
ondoren, zalantzatan jarri zituen bere berreskurapen lanak (ibid.:
55), nazionalistei kritika eginez: “Que no es lo mismo gritar ¡Gora
Euzkadi! y otras cosas, que hacer el esfuerzo intelectual que supone
aprender una lengua” (Joshe Miguel, 1913-11-30. Aipatua in ibid.: 55).
Gogorragoa izan zen El Duende. Arturo Campionen eta euskara
katedren aurkako erasoak aurreneko zenbakian bertan hasi ziren: “En el
primer número había aludido ya a que los libros de Campión no los leía
nadie y a que cuando hubo Cátedras de Vasco no las frecuentaban ni los
napartarras” (ibid.: 127, 14. oin-oharra). Era berean, euskara bultzatzeko
ahaleginak nazionalistak nabarmentzeko aitzaki hutsak —“hacerse
notar agarrándose al Vasco” (ibid.: 127)— omen ziren, euskaltzale guztiak
euskaraz ez zekiten separatistak baizik ez ziren-eta (ibid.: 127).
Goikoak, hala ere, ez ziren euskararen aldeko lanak auzitan jartzen
zuten karlisten aldarrikapen bakarrak. Joaquin Beunzak 1915eko urtarrilean
Juventud Jaimista-ko kideei emandako hitzaldian euskarari eus-
416