Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
elkartearen sortzaileetako bat (Campion 1912: LXII) eta bere lehendabiziko
idazkaria (Actos de la Asociación. Revista Euskara I, 1878, 47-8)
dugu. Gerora, zeregin handia izan zuen Asociación Euskararen ekintzetan
eta, esate baterako, Elizondoko Lore-jokoetako epaimahaiko izendatu
zuten (Garcia Sanz 1992: 87, 200. oin-oharra).
Mariano Mendigachak (1832-1918) Orreaga baladaren erronkarierazko
bertsioa egin zuen Campionentzat (Orreaga. Dialecto roncalés.
Revista Euskara I, 1878, 74-5) eta harremanak ez ziren geroztik eten,
1904. urtean, esate baterako, Campionen aldeko kanpaina egin baitzuen:
“Egin ala egindud D. Arturo erkinledin diputao; baya ezaitad
baliatu; oraissa ssakin aldu erkinda Mella” (Irigoien 1957: 136). Denen
jakina da, bestalde, 1902 eta 1916 bitartean Azkuerekin izandako elkarlana
(Irigoien 1957; Estornes 1984). Mariano Mendigacha
Bonaparterekin hasieran eta gero berarekin eta Azkuerekin lotu zuen
katea hitz hauekin adierazi zuen Campionek: “El simpático
Mendigacha, á manera de majestuoso monolito, testigo de otras edades,
nos transmitió al P. Bonaparte, á Resurrección María de Azkue y á mi,
las postreras reliquias, del curiosísimo sub-dialecto suletino del Ronkal,
conforme se hablaba en Bidangoz” (1911: 19).
Azkenik, Arturo Campion (1854-1937) bera dugu, baina berari
buruz beranduago mintzatuko gara, mugimendu euskaltzaleei eskaini
diegun 8. kapituluan.
5.2.3 Laburpena
Bonaparteri buruzko kapituluak euskararen aldeko mugimenduak
sortu aurreko egoera erakutsi digu. Hizkuntz ezagutza, jarrerak, hautaketa
eta erabilera sailek, Sanchez Carrioni jarraiki, A eta B ibilbideak
dituztela gogoan hartuta —A ibilbidea: berezkoa, naturala; B ibilbidea:
ikasia, landua—, Bonapartek eta bere lankideen lekukotasunengatik
euskara 1850-1870 hamarkadetan batez ere A zirkuitura mugatzen zela
ikusi dugu. Euskararen ibilbide naturala osorik zegoen eskualde askotan,
baina higadura nabaria pairatua zuen jadanik beste hainbat lurraldetan:
hegoaldeko eta ekialdeko eskualdeetan bereziki.
B zirkuituari dagokionez, euskararen erabilpen landuaren aztarnak
Elizaren alorrean aurkitzen ditugu. Literatur euskara, ordea, eratu gabe
zegoen Nafarroan.
Bonaparte eta bere lankideen ekarpena hirukoitza izan zen:
-haiek baino lehenagoko euskal idazkiak azalaraztea;
-idazki eta itzulpen mordo bat eginaraztea;
-euskararen hautemate berria irekitzea eta, baita ere, euskararekiko
kontzientzia eta aldeko jarrerak bizkortzeko lehen urratsak egitea.
309