Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
zehazten zen: “La Diputación de Navarra (…) ha acordado gestionar
cerca del Gobierno de S.M. la declaración preceptiva de la enseñanza del
vascuence en las escuelas del territorio vascongado” (etzana nirea da)
(ibid.).
Argi utzi nahi izan zuten maisu-maistrak izendatzeko eskubidea udalei
zegokiela —“dejar en salvo á los Ayuntamientos de la provincia la
atribución foral del nombramiento de maestros” (ibid.)—, baina behin
eskubide hori argi utzi eta gero, Gobernuari egindako eskariarekin
maisu-maistrei euskara exijitzeko bide formala bermatuta geldituko litzatekeela
uste zuten:
Con la fórmula adoptada, cualquiera que sea la autoridad revestida con el
derecho de nombrar los maestros, autoridad que por fuero tienen aquí los
Ayuntamientos, habrá de exigirse á las personas que hayan de regentar las
Escuelas, como condición ineludible el conocimiento de la lengua euskara.
(ibid.)
Honaino iristen da Diputazioaren txostena.
Sinatzaileak Ramon Eseverri presidentea, Diputazio osoaren izenean,
eta Pedro Uranga idazkaria izan ziren. Nor zeuden 1896ko
Diputazioan?: Lau liberal-kontserbadore —Elorz, Eseverri, Gaston eta
Gaztelu—, karlista bat —Errea—, liberal bat —Yanguas— eta independiente
bat —Arraiza— (Garcia Sanz 1992: 338-44). Beraz,
Nafarroako Diputazioak agian bere historian egin duen euskararen aldeko
agiririk sutsuena liberal-kontserbadoreen eskutik etorri zen.
Beste ezaugarri bat: hitzak alde batera utzita, onartu zuten neurri
bakarra Gobernuari eskaera egitea izan zen. Argumentazioan bereizketa
formal bat egiten zen: gauza bat da maisu-maistren zeregina, legez zedarritua
dagoena, eta beste bat haien izendapena. Nafarroak maisu-maistrak
izendatzeko eskubidea aldarrikatzen du, baina eskubidea aitortuta ere,
beren lana legez mugatuta dagoenez, ezin izango dute ezer egin euskararen
alde 267 . Horretarako legea aldatu behar da, eta hori Gobernuari dago-
267. Bestelako ikuspegia zuen prentsa foruzaleak, ordea, udalei astindu bat ematearen
beharraz mintzatu baitzen:
El día que se devuelva á los municipios navarros su facultad de nombrar los maestros,
será ocasión de procurar que usen discretamente de ella, supliéndose omisiones
hasta ahora cometidas. Por ejemplo: los ayuntamientos de la montaña deberán
de fijar diligentemente su atención en la circunstancia de que el maestro sepa
vascuence y no inspire á los niños despego á tan hermosa lengua.
(El espíritu fuerista. El Aralar, 1896-01-12)
Arazoa zera baitzen: eskumenak dituzten arloetan ere hizkuntzarekiko axolagabekeria
handia erakusten zuten udal euskaldunek:
449