Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Oinarri Teorikoak
-Testuinguru sozioekonomiko eta politikoaren ezaugarri historiko
nagusiak.
-Euskara inoiz ofiziala izan ez den eta jarduera administratibotik
baztertuta egon den hizkuntza da.
-Baldintza horien pean, ia beti atzeraka etorri da euskara historian
zehar (Erromatar inperioa erori zenean edo Erdi Aroko populazio mugimenduak
izan ezik). Honen erakusgarri deigarriak XVIII. mendean
Araban eta XIX.ean Nafarroan izandako gibelamendua eta Euskal
Herria osoan, baita gunerik trinkoenetan ere, pairatutako higadura dira.
-Atzerakadaren arrazoiak testuinguru historikoan, kanpoko gobernuen
eraso eta debekuetan, Euskal Herriko goi-klaseen jarrera eta erabakietan
eta euskaldunen axolagabekerian bilatzen dira normalean.
-Euskaltzaleen ahaleginak nabarmentzen dira haren aurrean: euskal
literatura, erabilera soziala areagotzeko saioak, euskararen estandarizazioa…
-Euskararen iraupena, hain baldintza txarretan, harrigarritzat hartzen
da eta isolamenduarekin edo inertziarekin lotuta erakusten da batzuetan,
eta euskaltzaleen ahaleginekin, beste batzuetan.
Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa egiteke dago
Ikusi dugunez, euskararen historia sozialaz idatzi dena hurbilketa
partzialak edota irakurlego zabalarentzat egindako dibulgazio liburu edo
artikuluak dira, gehienak aurretik esan diren ideien aipamen edo laburpena.
Lehen eskuko ikerketa sakonak gutxi dira eta hauek bilakabide
orokorra baino gehiago alde hautatuak aztertzen dituzte, Koldo Zuazok
(1988b) euskararen batasunaren eta estandarizazioaren historian, esate
baterako, egin zuen bezala.
Nafarroara mugatuz, euskararen historiako lan orokorretan
Nafarroari egiten zaion tokia txikia da, alde batetik, eta, bestetik,
Nafarroa gaitzat zuzenean hartzen dutenak gutxi izan dira orain arte,
eta, gutxi izateaz gain, oso txikia da nik hautaturiko epeari (1863-1936)
eskaini dioten tartea, Jimeno Jurioren (1997) eta Urmenetaren (1997)
lanekin gauzak aldatzen hasi badira ere.
Gainerako ezaugarriak
Soziolinguistika alorreko kontzeptuak ez dira eskuarki erabili euskararen
historiografian. Salbuespenak, hala ere, izan, badaude.
Esanguratsuena Sanchez Carrion da, bere lanen ardura nagusia, hain
zuzen ere, landa-ikerketak ahaztu gabe, eta hauetan ere bera izan dugu
aitzindari (Sanchez Carrion 1972 eta 1981b), teoria garatzea izan baita.
Ez da kasualitatea haren liburu nagusiaren bigarren izenburua Claves de
la recuperación del Euskara y teoría social de las Lenguas (1987) izatea.
52