Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Bilakaera Iraupen Luzeko Bost Gairen Argitara
zekin eta irakasle erlijiosoekin lehia bizian, hezkuntza sistema laiko eta
demokratiko berriaren aldeko sutsutzat jotzen zuten euren burua. Eta,
goikoarekin bat zetorrelarik —herri hizkuntzei Iraultzaren tradizioan
apaizen eta krontrairaultzaileen tresna izatea leporatu zitzaiela gogoan
eduki—, ez zuten herri hizkuntzekiko edo ohitura eta tradizioekiko inolako
ardurarik erakutsi. Eta ardura erakutsi zutenean, higuina agertzen
zuten batik bat 117 .
Armada, Napoleon erori zenez geroztik, 1815-1872 bitartean, eredu
bikoitzaz osatzen zen: gune nagusia soldadu profesionalak ziren, baina
zozketaren bidez mutil frankok ere egin behar izaten zuten soldadutza
(ibid.: 265). Aldaketa, hezkuntzaren alorrean bezala, III. Errepublikak
ekarri zuen, 1873ko uztailaren 24ko legeak nahitaezko soldadugoa ezarri
baitzien mutil guztiei (Chabot 1986: 40). Iraultzaren garaian
Armadak ukaezinezko zeregin frantsestzailea izan bazuen, oraindik handiagoa
izan zuen nahitaezko soldadutza ezarri zenetik: “Le service militaire
obligatoire a été l’instrument d’un grand brassage de la population”
(Cohen 1973: 270).
Laburpena
Frantziak —Iraultza Frantsesak nahiz XIX. mendeko garapenak—
gaur egungo historian eragin orokorra izan duen nazio-estatuaren eraikuntzaren
eredua eskaini zuen. Hizkuntzaren arlora etorrita, Frantziako
hizkuntz politikarako eredua nazio-estatuarena bezain garbia izan da.
Bertan lau osagai bereiz ditzakegu: (1) estatua, nazioa eta hizkuntza berdintzen
dituen ideologia; (2) estatuak hizkuntz politika eraginkorra eramatea,
hots, hizkuntza Estatu-afera bihurtu izana; (3) nazio-hizkuntzatzat
aukeratu denaren aldeko apustu garbia; eta (4) estatuaren barrutiko
gainerako hizkuntzak ezabatzeko joera. Nazionalismo linguistiko eta
politiko modernoen sorrera ere Iraultzaren ondorioen artean kokatu
behar da: Frantziak “nazio subiranotasuna” eta “nazio bat, hizkuntza
117. Frantziako maisu-maistrengan erakusten zaigun psikologia soziopolitiko
beretsukoa da Arturo Campionen Blancos y Negros eleberriko maisua, Don Bernardino:
“Hijo de podrísimos labradores, desde su mísero villorrio del Pirineo, de once años,
pasó a Pamplona (…), siguiendo la carrera de maestro, a costa de infinitas privaciones.
(…). Dominábale la pasión de la lectura, incubada por la ebullición de ideas que produjo
la septiembrina. (…). Como nunca tomó libro que le hablase de su tierra, disipóse
el sabor de la patria nativa. La patria de sus amores era la patria política, la que él
halló enaltecida y celebrada por sus autores favoritos. Era la suya de las almas moldeadas
por la guerra de la Independencia, madre verdadera del unitarismo español.
Profesaba al regionalismo odio de jacobino (…). Singularmente detestaba el baskuence,
recordando, acaso, las burlas que le valió cuando comenzaba a chapurrear el castellano
que hoy, con su criterio de maestro de escuela, estimaba ser la lengua más sonora,
majestuosa, rica y perfecta del orbe” (Campion 1934: 208-9).
210