Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
historia gaiak alde batera utzi eta garaiko gaiei helduta, otu zitzaion
gauza bakarra euskarak nekez ahoska daitezkeen izugarrizko hitz luzeak
dituela esatea izan zen: “VASCUENCE. Existen palabras de este idioma
notables por su prodigiosa extensión y dificultad de pronunciarlas”
(1964, III: 469). Adibidez:
Azpilcuetagaraycosaroyarenberecolarrea: en castellano, Campo bajo del sel 226
alto de Azpilcueta.
(ibid.: 469)
Euskararen nahaste-borrastearen aldean gaztelaniaren gardentasuna
erakusten zigun Yanguas y Mirandak, baina, objektibotasunaren hizkerapean
hizkuntza bakoitzari egozten zitzaizkion ezaugarrien arteko oposaketa-jokoaren
bidez, askoz urrutirago zihoan azpiko mezua. Guri
oraingoan diskurtsoaren logika izkutua deskodetzea ardura zaigu, arestian
esan bezala, eta ez aurrez bagenekienean gelditzea. Baliteke ezaugarri
gehienak, banaka hartuta, egiazkoak izatea, baina denak batera eta
diskurtsoaren logikaren barruan aipatzeak bestelako esangura hartzen
zuen, aise antzematen denez: gaztelania nazio-hizkuntza dugu, latindar
jatorrikoa, Nafarroako errege-erreginek erabilia eta XII. mendeaz geroztik
agiri ofizialetako hizkuntza idatzia; euskara, aldiz, Mendialdeko
(sasi)hizkuntza bitxi eta aldrebesa da soilik, sekulan idatzia eta, are gutxiago,
Nafarroako nazio-hizkuntza izan ez dena.
Esan dezadan, bidenabar, Yanguas y Miranda ez zela herri hizkuntza
baten aurrean konnotazioez beteriko harridura adierazi zuen “erdaldun”
bakarra izan. Adibidez, Zeelanda Berrian, XIX. mendean, zuriei,
maori hitzak idazten saiatzen zirenean, Yanguas y Mirandari bezala gertatzen
zitzaien, halako zentzugabekeriak idazten zituztela, baina, jakina,
itxuragabekeriaren zergatia ez zuten euren ezintasunean bilatzen, maori
hizkuntzari leporatzen zioten landugabetasun edo primitibotasunean
baizik:
When one early traveller recorded what he thought he heard as the Maori
word for a paradise duck, he wrote pooadugghiedugghie (for putangitangi)
and for the fantail diggowaghwagh (for piwakawaka), neither of which
forms translates visually the aural beauty of the originals. (…). Those spellings
are not only aurally inefficient, but to a differently accultured
English eye they may appear crude and culturally primitive, thus reinforcing
other such attitudes.
(azkeneko etzana nirea da) (McKenzie 1988: 163)
226. “Sel: monte de árboles en círculo perfecto con su mojón en el centro, según
Larramendi” (ibid.: 469), argitu zuen Yanguas y Mirandak.
387