Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Bonaparteren lekukotasunak honaino iristen dira. Bertan aurkitzen
ditugun portaerak geografikoki mailakatuak daude, 22. irudian
(Pirinioetako ekialdeko ibarrak) ikus daitekeenez: hegotik iparrerantzako
eta ekialdetik mendebalderantzako norabidean. Hau da, zenbat eta
iparralde eta mendebalderago, gero eta trinkoagoak dira euskara erabiltzearen
aldeko hautaketa-ohiturak, denboran sustrai luze eta sakonak
dituzten joerak erakutsiz (ikus 3.5 atala). Burgin adineko bakan batzuek
besterik ez zuten euskaraz hitz egiten; Uskartzen inork ez. Handik gora,
mailaketa nabarmena da Erronkariko herrietan. Haranaren erdialdeko
herrietan —Bidankoze, Garde, Urzainki eta Erronkari— emakumezkoek
euskara hautatzen zuten, gizonezkoek, ordea, euren artean zeudelarik,
gaztelania, baina emakumezkoekin arituz gero hauen eredura makurtzen
ziren euskara erabiliz 165 eta haurrek, azkenik, euskaraz galdetzen bazitzaien
ere, erdarara jotzen zuten, gizonezkoek bezalaxe, hizkuntzaren
transmisioaren katean erdara hautatzeko joera dagoeneko txertatua
zegoela erakutsiz 166 . Erronkariko ipar herrietan —Izaba eta Uztarroze—
beste eredu bat zuten, gizonezkoek euskara zein erdara erabiltzen baitzuten,
eta haurrek ere euskarari eusten zioten. Erronkariko euskara,
beraz, nahiko higatua zegoen eta egoera lehenagotik zetorrela
Añibarroren 1820 inguruko lekukotasunak baieztatzen du, bertan ez
zela jadanik euskaraz predikatzen baitio: “Roncal. En este Valle ya no se
predica en bascuence” (Villasante 1966: 58).
Zaraitzu ibarra sartuago dago eta hegoaldetik baizik ez zuen erdararekin
ukitzen. Han, sendo samarra zen euskararen erabilera: Izaba eta
Uztarrozeko eredu bera, Otsagi hiriburuan izan ezik. Eliz gaietan ere
euskarak Erronkarin baino toki handiagoa zuelako albisteak baditugu,
Eiaurrietako erretorea zen Pedro Jose Samperren dotrinaren ikastaldiak,
adibidez. Zaraitzuko euskara aztertzeko asmoz han egon zenean,
Bonaparte haietako batera joateko gonbidatu zuen Samperrek, zuzeneko
euskara herritarra entzuteko era egokia zelakoan (Campion 1890:
84). Otsagiko gizonezkoek, Erronkarikoek bezala, erdararen aldeko
joera erakusten zuten. Bestalde, Koldo Artolak (1993) Zaraitzu eta
Erronkarin jaso zituen albisteak bat datoz funtsean Bonapartek eskainitakoekin:
“Saiatu nintzen haien arteko [Zaraitzu eta Erronkari] harre-
165. Portaera molde honekin bat dator arrazoi askorengatik balio sinboliko handia
duen Gaiarrek bere izebari zuzendu zion euskarazko eskutitz ezaguna (Irigaray
1974: 40-2).
166. Mende bat beranduago portaera mota berbera aurkitu du Sanchez Carrionek
oso elebidundurik zeuden eskualdeetako haurrengan: “Cuando la presión de este
ambiente disminuye (porque todos entienden ya el castellano, no hay monolingües
vascos) el niño pasa a ser exclusivamente castellanófono. Aunque en su casa le hablen
en vasco, él contesta en castellano, ya que no siente la necesidad de hacerse entender
en vasco” (1972: 149).
283