Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
tzatzeko bitartekoei buruzko txosten orokorragoa aurkeztea erabaki zuen
Pedro Uranga Diputazioko idazkariak:
Acordada la creación de una cátedra de bascuence en la Escuela Normal.
deber del que suscribe es someter á la consideración de V. E. los medios de
llevar á ejecución ese acuerdo, pero es más interesante todavía estudiar un
sistema que complete el pensamiento de restaurar y dilatar el conocimiento
del idioma bascongado, anhelo ferviente de todos los buenos navarros.
(Pedro Urangaren txostena. In NAN, Diputazioaren Aktak, 1897-
03-11ko bilera)
Zentzuzkoa zen oso Urangaren gogoeta, eta neurriak hiru atal nagusitan
bildu zituen: (1) irakaskuntza, maisu-maistren euskarazko prestakuntza
nola bultzatu eta hizkuntzarekiko jarrera nola hobetu zehaztu
nahian; (2) Elizaren erantzunkizuna; eta (3) euskararen aldeko elkarte
baten sorrera. Proposamenak Arturo Campion eta Euskara elkarteko
kideek hainbat aldiz aldarrikatutakoen parekoak ziren eta ez ditut
hemen errepikatuko, kasu honetan azpimarragarriena txostena idazkariak
aurkeztu eta Diputazioak aintzat hartu eta zabaldu izana bera baita:
“se acordó tomarlo en consideración; que se facilitase á la prensa, y que
pasara á la Comisión de Fomento para que estudie su planteamiento”
(ibid.).
Bidenabar, esan dezagun Euskara elkartearen desegitearen arrazoi
formala Diputazioak euskararen aldeko elkarte berri bat eratzeko proposamena
onartu izana izan zela, Euskara elkartearen egitasmoak beste
horren baitan jasoko zirelakoan (NAN, “Asociación Euskara de Navarra.
Libro de Actas”, I, 1897-04-08ko bilera). Egiazko arrazoia, aldiz, elkartearen
azken urteetako bizitza gero eta motelagoa izan zelakoan nago,
baina horretaz hurrengo kapituluan mintzatuko naiz.
Diputazioa, udalak eta eskolaren euskalduntasuna: sintesia
Orain arteko argibideak gogoan edukita, horrela laburbil daiteke
Nafarroako erakundeek irakaskuntzaren alorrean euskarari buruz erakutsitako
jarrera eta portaerak:
(1) Izendapena udalen esku egon zenean, XVI. mendetik 1887. urtera
arte, ez Diputazioak ez udalek ez zuten erdarazko eskolatzeaz ezer
esan, nik dakidala. Eskari eta kritika bakarrak Euskara elkarteko kideek
egin zituzten.
(2) Maisu-maistren euskalduntasunaren auzian erabakigarriena udalen
jarrerak izan ziren, erabakimena beraiek izan zutelako aldi gehienetan,
1887 arte eta 1914az geroztik, eta betiere fundazioek kudeatutako
eskoletan, Iturenen bezala, eta ez diet inongo mugimendurik ezagutzen.
Are gehiago, ezagutu direnak erdararen aldeko jarrerak hartu direlako
izan dira.
452