Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Nafarroako eskualdeen arteko bereizketa hainbat ezaugarri geografiko
eta kulturalen pilaketaren emaitza da, sustrai historiko luzeak ditu eta
ondorio zuzenak izan ditu euskararen historian, Weinreichen adierazpena
baieztatuz: “En toda situación concreta de contacto, la división entre
los grupos de lengua materna es generalmente congruente con una o
más de las otras divisiones de naturaleza no lingüística” (Weinreich
1974: 191).
Oinordetza sistemen banaketa geografikoa aztertuz gero, adibidez,
honako hau ikusten dugu: Tafallatik gora etxearen zatiezintasunaren sistema
—maiorazkoa, gehienbat— da nagusi eta Tafallatik behera,
Erriberan, senideen arteko berdintasunaren sistema, aldiz (ikus 13. irudia:
“Oinordetza sistemak”). Banaketa, Caro Barojak ohartarazi duenez,
lotuta dago euskararen muga historikoarekin: “el régimen sucesorio que
podríamos definir como septentrional (…), sin duda está en cierta relación
con la línea mantenida por el idioma hasta ciertas épocas conocidas
documentalmente” (Caro Baroja 1971-2, II: 141). Fernando Mikelarena
historialariak ere, oinordetza sistemak, familia motak eta euskararen
mugak elkartuz, iritzi bera adierazi du: “existe una superposición bastante
admisible entre los límites teóricos trazados arriba al régimen inigualitario
de transmisión de bienes, los límites de las estructuras familiares
troncales y los límites de la lengua vasca a finales del siglo XVI”
(Mikelarena 1995: 249). Jakina da (Barandiaran 1972: 332 eta 334, adibidez)
etxearen zatiezintasunean oinarritzen den oinordetza sistema, etxeak
euskal kulturako zeregin orokorrekin duen loturagatik, euskaldunen
mundu ikuskeraren adierazgarririk garrantzitsuenetako bat dela 123 .
Garrantzi handikoa da, orobat, herri moten banaketaren mapa. Caro
Barojak erakutsi duenez, herri moten arabera hiru eremu ditugu Euskal
Herrian (Nafarroa barne): A eremuan baserriak dira nagusi, B eremuan
herrixkak eta C eremuan herri handiak (ikus 14. irudia: “Herri motak”).
Mapa hau beste hainbat ezaugarriren banaketaren mapekin alderatzeak
124 ondorio orokorrak ateratzea ahalbidetzen digu:
(…) si comparamos este mapa con otros lingüísticos y antropológicos
observaremos:
I) Que guarda relación con el de la extensión y retroceso del vascuence,
pudiéndose afirmar que en la zona A se halla hoy aquella lengua en uso, en
la B es donde ha experimentado sensible retroceso desde el siglo XVI al
123. Dena den, etxearen garrantzia eta bere zatiezintasunean oinarritzen den
oinordetza sistema ez da bakarrik euskal kulturan agertzen. Pirinioetan izan duen
hedadurarako, ikus Esteban eta Fonquerne (arg.) (1986).
124. Gomendioa Caro Barojak berak egin zuen: “Conviene ir examinando el conjunto
de los mapas (…) para darse cuenta de la correspondencia, más o menos exacta,
de las áreas” (1978: 51).
221