Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Kanpo eta barne arrazoien artean, kanpokoaz ahaztu gabe, euskararen
galera hizkuntzaren transmisioaren katea etetean gauzatzen dela jakinik,
barne arrazoien azterketa da biderik emankorrena. Hau da, guraso
euskaldunak euren seme-alabei euskara ez irakastea hautatzera eramaten
zituzten arrazoien azterketa.
Baina, lehentasuna atzerakadari eman izanak, euskararen heriotzaren
topos-ak baldintzaturiko norabidea izateaz gain, baditu bere arazoak. Bi
dira arazo nagusiak: lehena, soilik atzerakadari erreparatu eta aldebakarreko
irudia ematen duen azterketa egitea. Bigarren arazoa euskararen
historia baino gehiago erdaldunek —erdal kulturak— euskararekiko
izan duten portaeraren historia egitean dago, eta bide horretatik gehienez
ere euskaldunak kanpotiko eraginen aurrean nola makurtu diren
aztertzera iritsiko ginateke. Badaude beste arrisku batzuk ere, hala nola
guztia zapalkuntza edota saldukeriaren klabeetan azaltzea edo,
Nafarroako gizartean, komunitate erdaldunak eta komunitate euskaldunak
ez bereiztea, prozesu guztia euskaldunen arteko jokoa, gaur egun
euskaldunak direnak eta iraganean izan zirenak —egun deseuskaldunduak—,
gertatu delakoan.
2.1.2.3 Iraupenaren azalpenak
Atzerakada azaltzeak azken batean erdal taldearen jokamoldeetara
bidaltzen bagaitu —hau da, erdal kulturak euskaldunekiko zer egin
duen ezagutzera, baina subjektua betiere erdal kultura izanik—, iraupena
azaltzeak, berriz, euskal komunitatearen ezaugarriak ezagutu eta
aztertzea eskatzen du. Iraupenaren subjektua euskal kultura da, euskal
hizkuntz komunitatea, eta galdera nagusia “zer izan da euskara
euskaldunentzat?” dugu, eta ez hainbeste “zergatik iraun du?” itaun
abstraktua.
Harrigarria bada ere, euskararen iraupena ez da normalean autoreen
ikergai izan. Gehienen ardura atzerakada azaltzea izan da eta, beste zerbait
erantsiz gero, euskaltzaleen ahaleginak nabarmendu dituzte.
Dena den, izan, badaude iraupena aipatu dutenak. Joseba
Intxaustirentzat, “batez ere inertziak eta inguruko egokiera hobeek salbatu
digute behin baino gehiagotan nafar euskara” (Intxausti 1990b:
31). Beste lan batean, bi arrazoi eman zituen: “Historiako arrazoi ilun
eta oraindik gutxi ezagunei ezezik”, euskaltzaleen borondate argituari ere
zor zaio gaur egun euskara bizirik izatea (Intxausti 1990a: 10), gertaera
hau “Herri eta hiztungo baten iraun-ahalmena sakonean datorren egiturazko
korronte iraunkorra dela” (ibid.: 10) erantsiz.
Joan Mari Torrealdairen hitzetan, “se nos presenta como un hecho
histórico-lingüístico sorprendente” (Torrealdai 1977: 86-7). El libro
blanco del euskara-rentzat “es milagrosa esta larga supervivencia”
(Euskaltzaindia 1977: 11) eta, halaber, “Es un caso insólito de terque-
61