Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
(2) Euskara —eta katalana eta galiziera— erabiltzea debekatuta
zegoen arlo ofizial guztietan: irakaskuntza, administrazioa, justizia
(Gorostidi 1883), e.a. Esparru horiek guztiak beraientzat bakarrik gordetzen
zituzten erdaldunek, askotan aipatuak (Euskaltzaindia 1977, adibidez)
izan diren lege, dekretu eta aginduen arabera, eta berdin segitzen
zuten gauzek 1923. urtean: “en los actos oficiales (…) no podrá usarse
por las personas investidas de autoridad otro idioma que el castellano,
que es el oficial del Estado español” (1923-09-18ko Errege-Dekretua.
Aipatua in Gonzalez Olle 1978: 238).
(3) Euskararen goresmena. Diskurtso nagusia, Frantziako Iraultzan
ez bezala, euskararen goraipatzearena izaten hasi zen 1870eko hamarkadan:
Katalunia, Galizia eta Euskal Herriko hizkuntz mugimenduek
eraginda, eta gaztelaniaren nagusitasuna bermatuta ikusten zuen bitartean,
erdal gizarteak ez zuen euskararen, gure kasuan, lausenguzko hitzak
adierazteko arazo handirik izan. Ez da berdin diskurtso mota bat
edo bestea izatea, oso ondorio desberdinak ditu euskararen alde edo
kontra hitz egiteak —aldeko hitzak entzunda, bihotz hartzen zuten
garaiko mugimendu euskaltzaleek— eta, alde horretatik, Espainiatik
zetorren ageriko diskurtso nagusia aldekoa zela kontuan hartu beharrekoa
da.
Begirune handiaz mintzatu zen Canovas del Castillo (1873) euskarari
buruz 236 hizkuntza honek orduan plazaratzen zituen arazo linguistiko
eta filologikoak argitu nahian. Errespetua egungo kritika desmitologizaleak
maiz barregarritzat jo dituen euskalaritza historikoko autore edo
lanei ere saiatu zen hedatzen. Horrela, Larramendi, “con toda la estimacion
y respeto que sin duda merece” (ibid.: XXIII) aipatu zuen, eta berdin
Pablo Pedro Astarloa, “escritor bastante estimado, no solamente en
España, sino en Francia” (ibid.: XVII).
Diskurtso berri hau nabarmen agertu zen Espainiako Hizkuntz
Akademian 237 . 1882 eta 1883. urteetan aita Fidel Fita eta Victor Balaguer
katalandarrak izendatu zituzten Akademiako kide. Lehenengoa euskarari
buruz mintzatu zen sarrera hitzaldian eta bigarrenak erregio-hizkuntza
eta literaturen garatu beharra hartu zuen hizketagai. Haien hitzaldiak
236. Euskarari buruzko begirunea diot, Foruak eta, oro har, Euskal Herriak XIX.
mendean zehar Estatu espainiarrarekiko erakutsi zuen portaera, ordea, gogorki kritikatu
baitzituen Canovasek, arestian aipatu bezala.
237. Jose Manterolaren ustez: “La Academia española había mirado hasta hace
poco con soberano desdén cuanto hacía relacion á las lenguas y las literaturas regionales,
siguiendo tradiciones, rancias ya, pero no por eso menos arraigadas, y mirando,
quizás, la cuestión, bajo el œnico aspecto de que esas lenguas y esos dialectos mermaban
la absoluta soberanía del idioma castellano y eran un obstáculo á su completo predominio”
(1883: 220).
403