Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Zentzu horretan, euskararen salbamena euskaldunen baitan kokatuz,
eta euskal eta erdal hizkuntz komunitateen artean inplizitoki bereiziz,
arreta handia jarri zuten maiz lanak eta proposamenak euskaldunei,
ez erdaldun eta euskaldunei nahasita, zuzentzeko. Adibidez, Euskal
Jaiak, Euskara elkartearen ekimen nagusietako bat, herri euskaldunetan
antolatzea erabaki zuten: “Estos juegos deberán celebrarse precisamente
en un pueblo del país Vasco-español, donde se hable como lengua propia
y dominante el euskara” (Actos y documentos oficiales de la
Asociación. Revista Euskara II, 1879, 30). Irizpide berean oinarritu
zuten euskarazko irakaskuntza ezartzeko eskaera: “Este proyecto, por
supuesto, se habría de aplicar únicamente en los pueblos donde se habla
el vascuence, á fin de que la lengua euskara no se pierda en ellos”
(Campion 1877). Orobat, berdin egin zuten 1884. urtean ere, Sustapen
Ministroari zuzendutako eskariak herri euskaldunetan —“en los pueblos
en que se hable el bascuence” (Documento notable. Euskal-Erria XII,
1885, 503)— abiatzekoak zirela esanez.
Argi izan zuten beste irizpide bat euskara garai berriei egokitzearen
beharra izan zen: “Al conservar el idioma vascongado no buscamos en él
una lengua hierática, si asi puede decirse, que haga á nuestro pais impenetrable
á toda idea nueva, y refractario á todo progreso” (Iturralde
1877). Horrekin batera, Iparralde, Katalunia eta Galiziarekiko elkarlana
eta beren esperientzietatik ikasi beharra zegoen (ibid.).
Behin oinarri ideologikoak eta irizpideak finkatu eta gero, lan arloak
eta eskakizun nagusiak zehaztera igaro ziren. Euskararen aldeko propagandaz
gain, jorratu beharreko lan alorren artean honako hauek aipatu
zituzten jadanik 1877. urtean:
-euskal literatura bultzatzea: argitalpenak, literatur lehiaketak…;
-herri literaturaren bilketa eta zabalpena: kantutegiak, bertsolaritza…;
-euskalaritza zientifikoa eta lagungarri gertatuko zitzaizkion lanabesak:
gramatika, hiztegia, euskal biblioteka…
Erdaldunei begira, bi alde landu zituzten batik bat: erdaldunen euskararekiko
jarrerak eta Gobernuari eta Diputazioari eginiko eskari edota
kritikak.
Erdaldunen jarrerei dagokienez, bi xede nagusi zituzten gogoan:
haien euskararekiko begirunea piztu edota areagotzea, alde batetik, eta,
bestetik, sarri gertatzen ziren euskararen aurkako mesprezu edo erasoei
aurre egitea.
Halaber, garrantzi handia ematen zioten orduan erdaldunduta zeuden
lurraldeak gutxira arte euskaldunak izan zirela erakusteari —lehenagoko
agiri edota lekukotasunak aurkeztuz, toponimia baliatuz…—,
Nafarroako euskararen pisu historikoa denen begi-bistan uzteko asmoz
(Campion 1884: 27-8).
479