Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskal Hizkuntz Komunitatearen Sistema Historikoa: Uitziko Landa-Ikerketa
Notaritza ere Lekunberrin zegoen. Diputazioarekin, berriz, ez zuten ia
harremanik izaten, baina Iruñera joan behar izanez gero, bazen orduan
erdaraz ongi jakin eta joateko batere arazorik ez zuena (ibid.: 28).
Auzolanak leku garbia zuen Uitziko bizitzan. Urtean bi edo hiru
aldiz antolatzen ziren lan kolektibo hauek eta lagun guztiek esku hartu
behar izaten zuten haietan. Joaten ez zenak, aldiz, zigor moduan edo,
zerbait ordaindu behar zuen trukean: “joaten ez zenak, joaten ez zenak,
pues, hoinbeste bat pagatu ein behar zun. Bueno, joan ez zelako, zea bat
zun, kastigo at eo, ordaindu behar bat” (ET: 7).
Uitziarren arteko elkarlaneko jardueretan garrantzi handia zuen
Artazuriketak, arestian aipatua. Oso ohitura sustraitua zen eta bai eztabaida
taldeak bai Jose Migel eta Marianek lehentasuna eman diote beren
azalpenetan, euskararen iraupenarekin zerikusia duela sinetsita (JM eta
M: 4). Orobat, Orixek ere, ohorezko tokia egin zion Euskaldunak poeman
eta bigarren kapitulu osoa ohitura honi eskaini zion.
Artazuriketaren muina urria aldean, herriko jendeak etxeei beren artaburu
piloak zuritzen laguntzea zen. Herrian deia zabaldu eta nahi zutenak
agertzen ziren, berrogei bat lagun izatera iristen ziren, arratsaldeko
zortzietatik gaueko hamabiak arte. Baina horren inguruan jai ederra
antolatzen zuten, kantak, bikoteak jartzen zituzten, zahatoa bueltaka
etengabe ibiltzen zen eta gauerdian, lana bukatutakoan, “sorgin afaria”,
edo “sorgin pesta”, edo “galdor pesta” izaten zen —“Ogie ta ardoa, edo
gaztainek, edo gazta, edo…” (ET: 4)— eta afariaren ondoren dantza:
“Umore earra pasatu ta, gero, gero dantzan igual, soinurik ez, esto, filarmonika
jota ta, hola izaten zen ordun bizimodue. Oan bezala ez” (ibid.:
4). Arazoa, baina, biharamunean mezatarako jeiki beharra zen: “biharamunen
argitzen meza ematen zun gainea, da, harrek ematen ziun zea,
jeiki ein behar, meza, gustoa egoten ginen artazuritzen da, zean, han
juergan, baino, biharamunen jeiki ein behar” (ibid.: 6).
Orduko garaiaz oso oroitzapen onak dituztela esan dugu lehenago
eta, dudarik gabe, politenetariko bat elkarlana, jaia, jan eta edana eta
gazteen lehen urratsak sexu harremanetan biltzen zituen
Artazuriketarena da uitziarrentzat, behin eta berriro azaldu zutenez: “oso
bizimodu diferentea. Ta gero izaten zen beste gauz bat polite, artazuritzetak”
(ibid.: 4); “Artazuriketa oso polita zen, oso. (…) Gustoa egoten
ginen gue artean” (ibid.: 6).
Jendea elkartzera bultzatzen zuen beste eginkizun bat zerri hiltzea
zen (JM eta M: 5).
Ezkontzen errejimenak —nor norekin ezkontzen den, ezkongaiak
nongoak diren eta zein den euren hizkuntza, non ezartzen duten familia
berria, e.a.— lotura zuzena du komunitatearen mugen iraupenarekin
eta, oro har, ondorio garbiak izango ditu taldearen bilakaeran, eta, zer
esanik ez, bere hizkuntzarenean. Halaxe gertatu da Uitzin ere, ezkontzen
joera nagusiak jasotzen dituzten lekukotasunek erakusten digutenez.
332