Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
Apaizek, baina, ondo zekiten erdaraz, garbi zuten erdara beharrezkoa
zela eta hori nabarmen agertzen zen uitziarren begien aurrean:
“Euskararen aldekoak bai, bai. Baino haiek bazekien erdaaz behar dela
jakin munduan bizitzeko. Hue entenditzen zuen haik. Bainan haik erdaaz
edo euskaaz eiten zuen guzi-guzie behar den bezala” (ET: 18).
Apaizak, oro har, uitziarrek eskura zuten hizkuntz eredurik borobilena
eta eraginkorrena zirela esan daiteke, eta eredu hori bikoitza zen
funtsean: euskaldunak ziren apaizak, euskararen aldekoak eta, nonbait,
euskara landua zuten, baina, aldi berean, erdara ederki menderatzen
zuten, erdaraz zeuden kulturizaturik eta euren bizitzaz jendeari munduan
zehar ibiltzeko erdara beharrezkoa zela adierazten zioten.
Ohiturak, gizarte-antolaketa eta hainbat portaera
Ikerketak herriko bizimodua hezurmamitzen zuten hainbat ohitura,
gizarte-erakunde eta horrelakoren berri eman zuen eta horietako asko
guztiz argigarriak suertatzen zaizkigu uitziarren hizkuntz portaerak eta
euskararen iraupena ulertzerakoan.
Herriko administrazioaren gunea batzarrea 192 zen eta bilera guztiak
euskaraz egiten ziren: “Dena euskea egiten zen hemen denbora guztia,
osea, batzarrek egiten zien guztietan euskea” (ET: 13). Era berean, alkatea
eta idazkaria beti euskaldunak izaten ziren. Agiri idatziak, ordea, batzarretako
aktak-eta, erdaraz idazten ziren: “Batzarrek euskaaz egingo
ziren, hitz ein euskaaz, eskribitu erdaaz. (…). Hitz egin bai, hitz egin, batzarren,
euskaaz, baino, paperen zeatu, aktatan, erdaaz, jakine” (ibid.:
30).
Gainerakoan, administrazio eginbehar gehienak herrian bertan edo
Larraungo udaletxean, Lekunberrin, bideratzen zituzten (ibid.: 29-30).
irakurketa euskaraz egin zuten, sinatu behar zen agiria, ordea, gaztelaniaz idatzi zuten.
Hona hemen idazkiaren transkripzioa:
En el lugar de Huici á veinte y nueve de Octubre de mil ochocientos sesenta: comparecieron
ante mi el infº Emo. Mariano Baztarrica y Cristobal Galarza el primero
Alde. Pedaneo y el segundo su ausiliar autoridad local de este lugar, á efecto de ver
y reconocer las cuentas precedentes, aprobar ó impugnar en todo ó parte segun la
dispositiva del Plan beneficial de este lugar y en su virtud habiendo reconocido estas
cuentas con la lectura del Emo. infº en idioma bascongado y orientados perfectamente
no encuentran en la totalidad ni parcialidad cosa impugnable y de consiguiente
debiendolos aprobar en todas sus partes las aprueban sin escepción alguna. De todo
lo que se hizo acta firma Baztarrica y no Galarza por decir no saber y en su fe yo el
Emo. Mariano Baztarrica
Ante mi: Esteban Juanmartiñena Emo.
(Etzana nirea da).
192. Oroit gaitezen batzarreen eta herri hizkuntzen arteko loturaz Frantzian XVIII.
mendean (3.2 atala).
331