Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
ginen nolabait ee, entenditzen ginen, tratoak eiteko, dena erdi euskeaz
erdi erdeaz ta” (ibid.: 23).
Gipuzkoa aldera ere joaten ziren —Tolosako azokara, Astigarragara
gaztak saltzera, e.a.— eta oso bestelako egoera aurkitzen zuten, hango
harreman hizkuntza euskara baitzen —“Gipuzkoan ee euskera beti izandu
da” (ibid.: 33)—, baina lehentasuna Irurtzungo eta Iruñeko azokek
zuten.
Azkenik, atal hau amaitzeko, ibarretik kanpora gutxitan ateratzen
bide zen Uitziko jendea —“Kanpora? Gutxi” (ibid.: 14)— eta herritik at
eramaten zituzten zereginen artean honako hauek aipatu zituzten: azokak,
soldaduzka, apaizgaitegira joandakoak, morroi gisa lan egitera joandakoak
eta aisialdia: jaiak, Donostiako estropadak eta zaldi lasterketak.
Uitzi ez da herri itxia izan
Ideia hau batik bat Jose Migel eta Marian elkarrizketatuek agertu
zuten, era desberdinetan azalduta eta garrantzi handia emanez.
“Zaharrak ezagutuz, oso irekiak dira” (JM eta M: 3) diote eta Larraun
ibarreko Errazkin herriarekin alderatuta, adibidez, azken hau askoz itxi
eta isolatuagoa bizi izan dela azpimarratzen dute: “Errazkin askoz aislatuagoa
Uitzi baino” (ibid.: 3). Hala ere, ñabardura bat gehitzen dute:
herri irekia, oro har, baina kanpotarrak jasotzeko, ez hainbeste beraiek
kanpora ateratzeko (ibid.: 3). Bestalde, irekitasunaren ideiarekin batera,
herria beti ongi komunikaturik —errepidea, trenbidea, posta zerbitzuak,
e.a.— egon da, Uitziren ezaugarri orokorren azalpenean ikusi ahal izan
dugunez, eta horrek ere oihartzuna izan du jaso ditugun hitzetan, trenak,
esate baterako. Burdinbidea eraikitzen ari ziren bitartean langileak
—denetatik, “erdaldunak asko, baina, hala ere, euskaldunak ee asko
izango ziren” (PJA: 7)— Uitzin bizi ziren, bertako lau ostatuetan. 1914.
urtean jarri zen martxan eta inaugurazio ekitaldian herriko musika bandak,
Manuel Noguela parrokoak eta bizilagun guztiek ezezik, Iruñeko
apezpikuak ere parte hartu zuen (ibid.: 6). Trenbideak, dena dela, ez
bide zuen eragin erdalduntzailerik izan, aurrez euskaldunak ziren herriak
—Uitzi, Leitza…— nahiz erdaldunak edo erdalduntze bidean zeudenak
—Irurtzun—, zeinek bere bideari eutsi baitzion: “Ez dut uste trenak
influituko zunik euskera galtzeko, ez dut uste, ez, ez. (…). Irurtzun
erdalduna zen orduko, Lekunberri, Uitzi eta Leitza, beste herririk ez
zegoen, eta ez dut uste influituko zunik” (ibid.: 7).
Uitziarrak eta euskara
Ikerketan zehar jaso ziren albiste esanguratsuen kontaketaren harira,
Uitziko bizimodu orokorrarekin zerikusia duten gaiez arduratu naiz
orain arte, hizkuntzaren gaia zeharka baizik ez aipatuz. Aurrerantzean,
ordea, zuzenean helduko diet hizkuntzaren kontuei, bitan banatuta: ui-
335