Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
eta emaitzak, noski, erabat zehatzak ezin daitezkeela izan erraz ulertuko
da, zenbaki hauek, fidagarriak izan eta Fasolden baliozkotasun-baldintzak
bete arren, hurbilketa gisa hartu behar direla, alegia.
Euskaldunen kopuruak zehazteko kezka ez da gaurkoa eta ahalegin
nabarmenak egin ziren XIX. mendean. Elisee Reclusek (1867. Aipatua
in Velasco 1879: 488-9) euskaldunak 1854. urtean Nafarroa eta
Arabako biztanleen laurdena zirela esan zuen. Beraz, 1860ko erroldaren
arabera Nafarroak 299.654 bizilagun baldin bazituen, euskaldunak
75.000 inguru izango ziren.
Ladislao Velascok (1879: 490) Nafarroak 1867-1868 urteetan
60.000 euskaldun zituela esan zuen, datu hau ez zela ziurra gaineratuz:
“No nos ha sido posible acopiar datos exactos, sobre la parte de Navarra
en que aun se habla el vascuence (…). Repito, que no tengo seguridad
sobre la estadística de Navarra” (ibid.: 490). Horrela gertatu zen,
Ladislao Velascok ez zuen segurtasunik Nafarroari buruzko zenbakiez
eta, gero ikusiko dugunez, ez zuen asmatu, baina berak proposatu zuen
kopuruaren oihartzun eta onarpenek harrigarriro egundaino iraun dute
(ikus, besteak beste, Euskaltzaindia 1977: 663 eta 666; Larrañaga 1977:
293; Intxausti 1990a: 124 eta 1990b: 29).
Julien Vinsonek (1882: 68), berriz, Nafarroako euskaldunak
150.000 zirela esan zuen.
Kalkulurik zuzenena, ikusiko denez, Arturo Campionek bere gramatikaren
hitzaurrean (1884: 29) eskaini zuena dugu. Ladislao
Velascoren zenbakiak oker zeudela esan ondoren (ibid.: 29), Nafarroako
euskaldunak gutxienez 85.000 zirela adierazi zuen Campionek: “Por lo
que hace á Nabarra, los datos que yo tengo reunidos me permiten asegurar
que el mínimum de nabarros que hoy poseen el bascuence como
lengua nativa, es de 85.000” (ibid.: 29). Gaur egungo egileen artean
inork ez du, nik dakidala, Campionek emandako kopurua kontuan
hartu. Hau da, Ladislao Velascoren iradokizun okerra, Velascok berak
batere fidagarritasunik ez zuela aitortu arren, oraindik ere denen lumetan
dabilen bitartean, Campionen proposamen zuzena ahaztuta gelditu
da, eta ez da hau Campionen ekarpenekin horrela gertatzen den aldi
bakarra.
Denen proposamenak batera bilduak, honako taula hau dugu:
E. Reclus (1867) L. Velasco (1879) J. Vinson (1882) A. Campion (1884)
75.000 60.000 150.000 85.000
Nafarroako XIX. mendeko euskaldunen kopuruaz plazaratu ziren zenbakiak
Nire zenbakiak Bonaparteren mapako eremu euskalduneko udalerrietatik
abiatzen dira. Beraietan oinarrituta euskal eremuko biztanleria
261