Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

518
Euskararen Aldeko Lan eta Mugimenduak
Nafarroara mugatuta, Campionek euskaraz zuen ardura 221, ezin
esan daiteke bere lankideek ardura maila bera zutenik. Elkartzen zituena
Foruen defentsa zen, ez bereziki euskara, eta mugimendu euskaltzalea
baino gehiago mugimendu foruzale orokorra genuen, gehiengo
erdaldun batek osatuta, non hizkuntzarekiko sentikortasuna kide batzuen
sentimendua baitzen, ez guztiena. Halaber, orduko euskaltzaletasunaren
hezurdura osatzen zuten lagun haiek ere, ez ziren guztiak euskaldunak
eta Iturralde y Suit edo Estanislao Aranzadi bezalako erdaldunak,
adibidez, tartean aurkitzen ditugu. Hizkuntzaren irizpidea bakarrik
1925.etik aurrera hasi zen gailentzen, Euskeraren Adiskideak elkarte
berriarekin, nagusiki euskaldunez eratutako eta euskararen sustapen
lanetan berezitutako elkartearekin, alegia, nahiz eta urrats hau ere teorizazio
nabarmenik gabe egin zuten.
Zer gertatzen zen orduan? Foruzale edota, geroago, nazionalista guztiei
euskaltzaletasuna aitortzen zitzaienez, egiazko euskaldun kualifikatuak,
euskararen auzian buruzagitza hartzeko gai ziren bakarrak, itzalita
edo oihartzunik gabe gelditzen ziren beste hainbat kideren mesedetan.
Eta oraindik itzaliago geratzen ziren Iruñetik ez, baizik eta herri euskaldunetatik
zihardutenak. Euskararen erdigunea zirenak mugimenduaren
bazter aldean gelditzen ziren eta alderantziz, mugimenduaren erdigunea
euskararentzat kanpoaldea zirenek betetzen zuten. Salbuespen ia bakarra
Campion bera dugu.
Mugimenduaren ordezkaritza erdaldunek hartzen zutenean, eta hori
maiz gertatzen zen, mezua ere itxuraldatuta suertatzen zen, euskarari
buruzko alderdiak ahaztuta utziz, nonbait. Adibiderik garbiena
Hermilio Oloriz-en Cartilla Foral (1986 [1894]) foiletoa dugu.
Hermilio Oloriz, jakina denez, nafar foruzaleen buruzagirik ezagun,
emankor eta goraipatuenetako bat dugu, baina erdalduna zen. 1894.
urtean, Gamazadaren ostean, La Cuestión Foral liburua idatzi zuen,
Nafarroaren arrazoiak foruzaleen ikuspegitik azaldu nahian, eta liburuari
“Cartilla Foral” izenekoa erantsi zion gehigarri gisa, Nafarroa osoko
eskoletan banatua izateko asmoz: “Este breve opúsculo, dedicado especialmente
á la juventud, se debiera leer y estudiar en todas las escuelas
municipales de nuestro antiguo Reino: así se robustecería el amor á los
Fueros en los navarros del porvenir” (ibid.: 195, 1. oin-oharra). Bertan
alderdi foruzalearen programa politikoko gai guztiak, hezkuntza barne,
ukitu zituela esango nuke, bat izan ezik: euskara. Hau da, erdaldun
batek idatzia zenean, goren mailako asmoak zituen eta belaunaldi
berriak Nafarroaren etorkizunerako prestatu nahi zituen idazki batek
euskarari buruz ez zuen ezta hitz bat bera ere esan, nahiz eta foruzale
guztiak Nafarroaren izaeraren muina eta osagarririk gogoangarriena euskara
zela hamaika aldiz aldarrikatuak izan.
Zentzu berean aipa daiteke Eusko Ikaskuntzaren bigarren biltzarrean
Joaquin Beunzak eman zuen “La enseñanza primaria en Nabarra”