Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Erdal Hizkuntz Komunitatea eta Euskara
Eztabaida harrotu zenean, alkateak eta senadoreak ezezik,
Nafarroako diputatu batek eta Madrilgo hiru ministrok ere hartu zuten
parte: klase politiko erdaldun guztia, alderdi desberdinetakoak izan
arren, maisu erdaldunaren babeste lanean elkarturik.
7.4.4 Erdal irakaskuntzaren nafar sustraiak: 1841 aurreko eta
ondorengo egoeren jarraitasuna
Ideia nagusi bat azpimarratzen ari naiz hasieratik: erdal irakaskuntzaren
sustraiak Nafarroan bertan bilatu behar ditugu. Hezkuntza sistemaren
zeregin erdalduntzailea bultzatzerakoan bat etorri ziren Nafarroa eta
Estatu espainola eta beren portaera berdintsua biek erdal hizkuntz komunitateko
kide, eta gidari, bezala jardun zutela gogoan hartuta ulertzen da
bakarrik. Hau da, XIX. mendearen bigarren aldian estatuaren esku hartzea
areagotu zeneko, finkatuta zituen jadanik Nafarroak eskola sistemaren hizkuntz
ezaugarriak eta estatuak bere indarra norabide berean gehitzea besterik
ez zuen egin; gogor jokatuz, hori bai 260 . Gainera, maisu-maistren
izendapenak nafar udalen esku egon zen denbora ia osoan.
Eskolaren hizkuntz zeregina zehazten duten elementuetatik —ikasketa
planak, irakasleen izendapena, irakasleen psikologia, gurasoen
nahiak, e.a.—, azkeneko biak aipatuak ditugu dagoeneko eta, orduan,
horiek alde batera utzi eta ikasketa planen eta maisu-maistren izendapenaren
auzia aztertuko dira.
Ikasketa planak: erdarazko eskolatzea izan da beti Nafarroan
Uitziko (6. kapitulua) eta Iturengo kasuak aurkeztu dira orain arte
eta bietan erdarazko eskolatzea aurkitu dugu. Herri guztietako arau orokorra
zen, baina, eta ez berria.
XVI. mendean lehendabiziko eskolak sortu zirenean umeei irakurtzen,
idazten eta kontuak egiten irakasten zitzaien, gaztelaniaz irakurtzen
eta idazten, jakina. Huraxe zen Lizarrako maisuen zeregina 1543.
urtean —“que enseñe a los niños de la Ciudad a leer, escrebir y contar”
(Jimeno Jurio 1993b: 437)—, adibidez, gainerako herrietan bezala:
“apenas encontramos diferencias con los programas desarrollados en las
escuelas de otras poblaciones navarras. Constituían el aprendizaje tres
«asignaturas», definidas por los verbos «leer, escribir y contar», repetidas
constantemente en los documentos” (ibid.: 437).
260. Ikus, esate baterako, Nafarroako Gobernadore Zibilaren 1901-08-29ko zirkularra,
euskara eskolan erabiltzea debekatzen zuena (BON 103, 1901-09-02), 1902-
11-21eko Errege-Dekretua (Gaceta de Madrid 327, 1902-11-23) eta 1902-12-19ko
Errege-Agindua (Gaceta de Madrid 356, 1902-12-22).
436