Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Ondorioak
Ereduaren ezaugarrien artean hiru nabarmenduko nituzke: (1) hizkuntzen
bilakaeraren alderdi guztien integratzailea da, ohiko azterketak
horietako batera edo bestera —erabilera, jarrerak, ekintzak…— mugatzen
diren bitartean; (2) toki garbia egiten dio hiztunen hautamenaren
ideiari: pertsonei buruz ari gara eta ez dut determinismoan sinisten, hizkuntzaren
bilakaera ez baita berez eta abstraktuki gertatzen den zerbait,
hizkuntza horretan mintzatzen diren pertsonen hautaketen —edo,
hobeto esanda, hautaketa-eredu iraunkorren— emaitza baizik. Gakoa
aukeraketen arrazoiak ongi azaltzean dago, noski; (3) euskal hizkuntz
komunitateak erdal gizartearekiko elkarrekintzan jasaten zuen eragina
ere ereduaren maila guztien arabera azter daiteke.
Metodologia. Erronka nagusia euskal hizkuntz komunitatearen iraganeko
ezaugarriak ezagutu eta sakonki azaltzeko bide egokiak erabiltzea
da. Nahitaez euskaldun xeheen multzo zabalera jo beharra dugu, oso
egiteko zaila izan arren, Hobsbawm historialariak eta beste hainbatek
aitortu dutenez. Honek berrikuntza metodologikoa eskatzen du. Alegia,
euskaldunen historia egin nahi dugu, baina eskura dauden lekukotasunak
erdal gizarte eta erakundeek utzi dituzte batik bat, edo elite euskaltzaleek,
eta, iturriek baldintzatuta, ikerketa gehienak bide horietatik
eraman ohi dira, erraztasunaren trukean prezio handia ordainduz: euskararen
historiaren muinari heldu beharrean azalean gelditzea.
Erabilitako metodologiak hiru ezaugarri nagusi ditu: (1) soziolinguistika
sinkronikoaren kontzeptuak eta teknikak historiaren azterketara
egokitzea; (2) disziplinartekotasuna, auzo-zientzietara maiz joaz; (3)
lan konparatiboa egitea, Nafarroako bilakaera beste hainbat hizkuntzarenarekin
alderatuz.
Euskal hizkuntz komunitateari buruzko azterketaren muina Uitzi
herriko landa-ikerketa da: bertan 1936 baino lehenagoko garaia bizi izan
zuten aiton-amonak bildu eta teknika soziologiko kualitatiboak ahozko
historiaren ikuspegitik erabili ziren. Gainerako herri euskaldunen aldean
aparteko berezitasunik ez duen heinean, eta ikerketa monografikoek
kontrakorik ez dioten bitartean, Uitziko emaitzak besteetara ere hedatzeari
zilegi deritzot. Garrantzi handiko beste bi iturri herri literatura eta
Bonaparte printzearen eta bere laguntzaileen lekukotasunak izan ditut,
Uitziko ikerketaren emaitzak orokorki baieztatzera etorri direnak. Aldi
berean: artxibo lana; garaiko prentsa, aldizkariak eta argitalpenak; alderdi
kuantitatiboak: errolden gaineko azterketa demografiko eta geografikoak;
eta abar.
Bestalde, lan konparatiboa inon argigarria bada, gure kasuan izan da.
Dokumentatuak nituen egoeren artean osatuena eta iradokitzaileena
Frantziako XVIII. mendeko herri hizkuntzen bilakaera (3. kapituluan)
zen, eta bere azterketa guztiz bat dator Nafarroako emaitzekin.
Erdal komunitatearen euskararekiko jokamoldeei dagokienez, hiru
atal nabarmendu ditut: iturburu ideologiko eta historikoak, erdaldunen
526