Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

8. EUSKARAREN ALDEKO LAN ETA MUGIMEN-
DUAK
“Euskararen aldeko lan eta mugimenduak” esatean hizkuntz portaera
sistemaren azken atala dut gogoan: hizkuntzaren egoera aldatzera
zuzenduriko ekintzak. Kapituluko aztergaia, beraz, Nafarroako euskal
hizkuntz komunitateak bere egoera aldatzeko adierazitako ideiak, egindako
lanak —hizkuntzalaritza eta literatura alorrekoak barne— eta
antolaturiko ekimenak dira. Honi, baina, bi zehaztapen gehitu behar
zaizkio.
(a) Euskal hizkuntz komunitatearen mugimenduak diot, baina
beraietan jatorrizko euskaldunak —Damaso Legaz (Arizkun, 1838-
Iruñea, 1902), Damaso Intza (Intza, 1886-Iruñea, 1986), Enrique
Zubiri “Manezaundi” (Luzaide, 1867-Iruñea, 1943)…— ezezik, euskaldun
berriak —Campion (Iruñea, 1854-Donostia, 1937), Pablo
Fermin Irigaray “Larreko” (Auritz, 1869-Iruñea, 1949), Angel Irigaray
(Bera, 1899-Iruñea, 1983)…—, euskaltzale erdaldunak —Juan
Iturralde y Suit (Iruñea, 1840-Bartzelona, 1909), Estanislao Aranzadi
(Lizarra, 1841-Oñati, 1918)…— eta teoriaz euskaltzaleak ziren baina
praktikan euskara urruti gelditzen zitzaien erdaldunak —Hermilio
Oloriz (Iruñea, 1854-Madril, 1919)…— ere aurkitzen ditugu.
(b) Euskararen aldarrikapena helburu eta elkarte politiko abertzale
orokorretan —foruzaletasuna, nazionalismoa— txertatuta agertzen zen
maiz. Zail da batzuetan euskararen aldeko jarduerak eta politika orokorrekoak
bereizten eta, aldi berean, bien arteko loturak zenbaitetan
mugak ezarri zizkion euskararen inguruko mezua zabaldu eta antolatzeari,
beherago ikusiko dugunez, beste zenbaitetan babesa edo indarra
eman zion bitartean. Gure eginkizuna ez da abertzaletasunaren historia,
hizkuntzarena baizik, eta lotura horren aurrean zeregin bikoitza dugu:
euskararen inguruko ideia eta ekimenak gainerakoetatik bereizi eta aurkeztea,
eta euskarak sistema politiko orokorrean zuen tokia, kontraesankorra
askotan, argitzea.
Bestalde, historiografia zabal samarra 270 dute mugimendu euskaltzaleek,
agian heltzeko zailtasun handirik ez duten ageriko lehengaiak —elite
euskaltzaleen adierazpen idatziak— erabiltzen direlako.
270. Jakina denez, Nafarroako mugimenduen ardatza Arturo Campion izan zen
eta berari eskaini zaizkio azterlan gehienak. Antonio Elorzak (1978) euskal nazionalismoaren
aurrekari gisa hartu zituen Campion eta Euskara elkartea, Vicente Huicik
459