Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Aldeko Lan eta Mugimenduak
ziren. Lehenik, familia bidezko eta herri mailako jarraipena bermatu eta
sustatzea bilatzen zuten, Campionek Euskal-Esnalea elkarteak 1910.
urtean Lekunberrin antolatu zuen batzarrean bildutakoei eskatu zienez:
“beti, echean, kampoan, lanean, jastaketan euskaraz itz egitea. Eskolan,
erdara ikasten dute aurrak… baño, ¿zergatik euskara aztu? Gurasuak
dute errua, eta erru edo kulpa au, itsusi-itsusia da, mundu guzian beste
ait-amak, ait-ama euskaldunak baizik, egiten ezdutenak” (Por el vascuence:
el «Batzarre» de Larraun. Euskal-Erria LXIII, 1910, 354).
Bigarrenik, euskaldun landuak lortzearen arazoa dugu. Hauek hezitzeko
bide nagusia euskarazko irakaskuntzak izan beharko luke, baina
hor zegoen, hain zuzen ere, euskararen hutsunerik handienetako bat.
Etengabe lan egin zuten Campion eta bere lankideek euskararen eta euskarazko
irakaskuntzaren alde eta kontaezinak dira xede hori erdiestearren
bideratu zituzten eskaera, ahalegin eta ekimenak.
Jatorrizko euskaratik abiatu eta hizkuntza lantzeko euskaldunek
zuten beste bide bat euskaraz irakurtzea zen. Hori egiaztatuta zuen
Manezaundik Luzaiden, eta Iparralde osoan, Eskualduna astekariarekin:
Hori da Baionako Eskualdunak egiten duen lana. Luzaiden (ene sortherria)
bazterretxe geihenetan, bai eta ere karrikan, irakurtzen dute
Eskualduna, eta hortakotz batere ez dute beharrik kaseta erdaldunak, harekin
baitakite behar dituzten guziak. Beren Ameriketako haurride, seme edo
ahaideri bethi eskuaraz idazten dute, berari biziki trebetiak baitire. Horra
nola ez duten eskuara galduko; irakurtzeari esker.
(Manezaundi 1990: 267) 301
Revista Euskara-ren (1878-1883) garaitik saiatu ziren euskarazko irakurgaiak
zabaltzen eta XX. mendean finkatu samar gelditu zen praktika
hau: Euskal-Esnalea (1908-1931) eta Damaso Intzak sortutako
Irugarrengo Prantzisko’tarra (1913-1936) eta Zeruko Argia (1919-1936)
aldizkariak, Napartarra (1911-1919) egunkariko euskarazko saila,
Diario de Navarra-koa (1915ean zabaldua), El Pensamiento Navarro-koa
(1918an zabaldua), La Voz de Navarra- koa (1923-1936), eta abar.
Euskararen erabilera bermatu eta sustatzea zen ahalegin guztien xedeetako
bat, ardura, beti bezala, lurralde euskaldunetan jarriz. Hori erdiestearren,
orain arte aipatutako lan sailez eta erakundeei amaigabeko eskakizunak
egiteaz gain, euren esku zegoena egiten ere ahalegintzen ziren
Nafarroako mugimendu euskaltzaleak: hainbat herritan antolatu zituzten
euskal jaiak, beraietan bertsolaritzari ematen zioten tokia, haur euskaldunentzako
sariak, euskarazko literatura eta kazetaritzaren bultzada, eta abar.
Azkenik, hizkuntzaren gaineko ekintzak ditugu. Sail honetan bereziki
aipagarriak dira euskalaritza alorreko lanak. Campionek, 1880. urte-
301. Ikus, halaber, Manezaundiren “Temas euskéricos” artikulua (La Voz de
Navarra, 1933-05-31).
498