Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Nafarroako Euskararen Historia Soziolinguistikoa
(4) Euskara filologi ikergai gisa. Zalantzagarria izan zitekeen euskararen
modernitaterako gaitasuna, baina, aintzinako hizkuntza agurgarri
horri inork ukatzen ez ziona filologi balioa zen.
Horrela aitortu zuen Espainiako Hizkuntz Akademiak euskararen
balio filologikoa 1883. urtean, Aizkibelen hiztegiari buruzko txostenean,
are gehiago gaztelaniaren iturrietako bat euskara dela jakinik: “de
todos estos idiomas, el que más despierta hoy la curiosidad de los etnógrafos
y filólogos, y el que menos conocido y estudiado está en España
es el bascuence. (É) esta lengua es anterior á la griega, á la latina, y aun
quizá á la hebraica y radical importante de la española. Lo que es para esta
Academia de mayor peso” (jasoa in Gorostidi 1903: 35).
Euskararen balio filologiko-zientifikoaren aitorpena bi ahoko argudioa
zen. Alde batetik, euskararen alde ziharduten lagunek gogoz hartzen
zuten aitorpen hori, bertan euren lanaren babeserako argudioak
berrindartzen baitzituzten. Baina, bestetik, izkutuko mezua ere iradokitzen
zen, Gregoire abadeak Iraultza Frantsesean aurreratu zuen bezala:
balio zientifikoa bazuen euskarak, baina mundu berrirako gaitasunik ez,
ordea.
Espainiako Hizkuntz Akademiak egin ez zuen aurkakotasuna —zibilizazio
mundurako eta filologiarako balioak— beste batzuek plazaratu
zuten.
1879. urtean, Elizondoko Euskal Jaietan euskararen aldeko lanean
nabarmendu ziren maisu-maistrei eskaini zitzaien saria zela-medio
sortu zen eztabaidan, El Magisterio Español aldizkariak ez zuela arazorik
ikusten esan zuen, baldin eta euskara irakasten sartutako ahaleginak
“no han sido óbice al cumplimiento de los deberes que su cargo le
imponga, revistiendo un carácter privado y guiados por un interés puramente
filológico” (etzana nirea da) (aipatua in Iturralde y Suit 1879:
318). Oraindik argiago mintzatu zen Unamuno 1901. urtean: “¿Y el
vascuence? ¡Hermoso monumento de estudio! ¡Venerable reliquia!
¡Noble ejecutoria! Enterrémosle santamente, con dignos funerales,
embalsamado en ciencia; leguemos a los estudios tan interesante reliquia”
(1968: 243).
(5) Goraipamenek ez zuten inolako gauzatze praktikorik izaten. Bi
adibide jarriko ditut. Maria Kristina eta Sagastaren 1887ko hitz gozoak,
goian aipatutakoak, Euskara elkarteak 1884. urtean euskara irakaskuntzan
sartzeko egin zuen eskariaren erantzuna izan ziren, nonbait. Hiru
urte igarota zeuden jadanik eskakizuna aurkeztu zenetik eta aurrerantzean
ere, erreginordearen eta presidentearen agintza tartean izan arren,
berdin segituko zuten, batere aurrerapenik egin gabe.
Halaber, 1881. urtean Amerikanisten Biltzarra (“Congreso de
Americanistas”) bildu zen Madrilen. Besteak beste, Gobernuari unibertsitate
mailako euskara katedra sortzeko eskatzea erabaki zuten (La enseñanza
del bascuence en la Facultad de Letras. Euskal-Erria XXXIX,
1898, 340). Urteak joan eta urteak etorri eta 1898.ean oraindik zain
405