Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Sarrera
1.2 Lanaren ezaugarri orokorrak
Euskara, eta, oro har, euskal kultura, Nafarroa izeneko gizartearen bi
osagaietako bat izanik, bere bilakaera azaltzeak berebiziko garrantzia du
Nafarroako historiarentzat. Euskararen historiatik nabarmenena ez da bere
atzerakada —oso garrantzitsua bada ere—, bere biziraupena eta mundu
modernoko erronkei erantzuteko izan duen ahalmena baizik. Ikergaitzat
zentzua duen eta arazo horiek ulertzen laguntzen digun osotasun bat hartu
dut: Nafarroako euskararen historia barne batasuna duen aldi luze batean
(1863-1936). Hautapen honek, aberastasunarekin eta onurekin batera,
begi-bistako zailtasunak ere ekartzen ditu berarekin. Herri, lagun, erakunde
eta mota askotako gertakari, pentsamolde eta ekimenak, sarritan euren
arteko ageriko loturarik gabeak, bildu eta aztertu behar izan ditut eta erronka
kaos —“el caos es una distribución bruta de elementos” (Ibañez 1992:
27, 10. oin-oharra)— horretako elementuei zentzua ematen dieten hari
nagusiak aurkitu eta aurkezpena hari horien inguruan antolatzea izan da.
Gaiaren konplexutasunari sakontasunez eta alderdi anitzeko azterketa eginez
erantzun nahi izan diot, bide berriak jorratzen saiatuz eta, aldi berean,
jarrera horrek ekar liezazkidakeen arrisku intelektualak onartuz.
Lan zientifiko bati aurreko lanen azterketatik abiatzea, gauzak azaltzeko
gaitasuna, sinpletasuna eta konplexutasuna uztartzea, errealitatearekiko
egokitasuna eta eztabaida kritikoak jasateko ahalmena eskatzen
zaio. Espero dut nireak ere baldintza horiek bete izana.
Euskal taldea beste kulturekiko harremanetan egon da antzinatik
Nafarroako eremuan bertan eta bere bilakabidearen ezaugarri iraunkorra
gizarteko botere politiko, erlijioso eta kulturaletik bazterturik gelditu —edo
utzi— izana da, Iruñeko erresumaren iturburuan baskoiak egon arren.
Nafarroak historikoki ezagutu dituen kulturak (euskalduna, zeltiberiarra,
erromatarra, erromantzea —nafar erromantzatuak, frankoak…—, musulmana,
judutarra…), behin musulmanak eta juduak zokoratu eta gero, Aro
Berriaren hasieran bitan gelditu ziren: euskal kulturako giza taldea eta orduko
jadanik gaztelaniaz mintzatzen zen kultura erromantzekoa. Nafarroako
euskararen bilakaera sozialaren azterketa, beraz, bi kultura hauen arteko ukipenaren
testuinguruan kokatuko dugu. Baldintza hauetan, lanaren eginkizunak
soziolinguistika historikorako irizpideak zehaztu, ikuspuntua finkatu,
Nafarroako bilakaera garaiko gertakariekin harremanetan jarri, euskararen
bizitza —iraupena nahiz atzerakada— azaldu, euskarak eman dituen fruituak
ezagutu eta, funtsean, hizkuntz eta kultur aniztasunaren aurrean
Nafarroako euskal zein erdal komunitateek erakutsi dituzten jarrera eta portaerak
ulertzea dira.
1.2.1 Lanaren arazo intelektuala
Zientzien filosofian paradigma edo ikerkuntza-programa, zientzia
“normala” eta paradigma aldaketa bezalako kontzeptuak erabiltzen dira,
30