Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa

Euskararen Aldeko Lan eta Mugimenduak
Horregatik, izenak eta ekimenak aipatzeak, edo ezagunak direnen
zerrendari beste batzuk gehitzeak, ukaezinezko garrantzia badu ere, arreta
beste alderdi berriago batzuetan jarriko dut: ezaugarri orokorren —ideologia,
egitasmoak, ekimenak…— azalpena, haien ekarpenak eta gaurkotasuna
azpimarratuz; gainerako mugimenduekiko berdintasun eta ezberdintasunak;
nafar mugimendu euskaltzaleen eragin txikiaren arazoa eta
beren mugei buruzko hausnarketa; eta, azkenik, laburpena eta iritzi orokorra.
Zortzigarren kapituluak, bada, atal hauek ditu:
8.1 Abiapuntua: bi tradizioren uztardura egoera mingarri bati aurre
egiteko
8.2 Mugimendu euskaltzaleen ideologia eta programa
8.3 Ekimenak
8.4 Nafar euskaltzaletasunaren mugen arazoa
8.5 Laburpena eta iritzi orokorra.
8.1 Abiapuntua: bi tradizioren uztardura egoera mingarri bati aurre
egiteko
Nafarroako euskararen aldeko mugimenduen sorrera data 1877-1878
urteetan jar dezakegu, “Nafarroaco Euscarazco Elcargoa-Asociación
Euskara de Navarra” izeneko elkartea, Euskara elkartea, alegia, 1877.ean
eta berak argitaratutako Revista Euskara 1878.ean sortu baitziren. Elkartea
bultzatzeko erabakia, 1877ko urriaren 23an Iturralde y Suiten etxean bilduta,
honako lagun hauen artean hartu zen: Esteban Obanos, Nicasio
Landa, Florencio Ansoleaga, Aniceto Lagarde, Juan Jose Herran, Juan
Iturralde y Suit, Guiriorko Markesa, Joaquin Herran, Nicanor Espoz,
Antero Irazoqui, Fermin Iñarra, Hermilio Oloriz eta Arturo Campion271 (1981) Campionen alde ideologiko eta politikoak azpimarratu zituen eta Lopez
Antonek (1994. Arturo Campión, entre la historia y la literatura. Doktorego tesi argitaragabea,
Universidad de Navarra) historia eta literatura alorretako lanen ikuspegitik
heldu zion. Laburra, baina oso iradokitzailea da Caro Barojaren azterketa (1971-2, III:
187-9). Bestalde, urte haietako bilakaera ulertzeko ekarpen baliotsuak ondoko lan
hauetan ere egin dira, zerrenda agortu nahi gabe: A. Irigaray (1958, 1974 eta 1980),
J.A. Irigarai (1973), Corcuera (1979), Solozabal (1979), Cierbide (1983), Granja
Pascual (1983, 1984, 1985a eta b, 1988 eta 1993), Mitxelena (1985a), Larrea eta Diez
de Ultzurrun (1987), Zuazo (1988b), Martinez Peñuela (1989), Intxausti (1990a eta
b), Pagola (1990), Antoñana (1991 eta 1994), Camino (1992), Garcia Sanz (1992),
Chueca (1994), Larrea (1994 eta 1995), Erize (1996), Lopez Anton (1996), Valverde
(1996), Jimeno Jurio (1997) eta Urmeneta (1997).
271. Campionek aktekin bat ez datorren beste zerrenda hau eman zuen handik
hogeita hamabost urtetara, ez ziurtasun osoz —“Me atrevo á asegurar que asistimos…”
(1912: LXII)—: Juan Iturralde y Suit, Esteban Obanos, Nicasio Landa, Aniceto
460